Παιδεία , Πολιτισμός
Τάσος Μακρής: Συστηματοποίηση και ουσιαστικότερη κατανόηση της ντοπιολαλιάς
Ιγνάτης Ψάνης
Ύστερα από πολλά χρόνια μελέτης της ντοπιολαλιάς μας, και πλήθος γραπτών κειμένων, ο Τάσος Μακρής ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια να συγκεντρώσει και να οργανώσει όλο αυτό το γλωσσικό υλικό, που σχετίζεται με φράσεις της καθημερινότητας, ώστε να αποτελεί ένα λειτουργικό σύνολο.
Εμείς τον παρακολουθούμε και τον ακολουθούμε.
Τάσος Μακρής
Η έλλειψη γραπτών κειμένων αντισταθμίζεται με ένα πλήθος από παροιμιώδεις φράσεις οι οποίες παρεμβάλλονται στην Πολυχνιάτικη ομιλία, για να γίνει ζωντανή, πλήρως κατανοητή και ενδιαφέρουσα. Οι φράσεις αυτές δεν είναι παροιμίες, δεν έχουν διδακτικό σκοπό. όμως συμπυκνωμένο νόημα που είναι γνωστός σε όλους . Είναι κατά κάποιο τρόπο τυποποιημένες σκέψεις, που αναφέρεται στην κατάλληλη θέση, γίνονται αμέσως κατανοητές και κάνουν εξοικονόμηση λόγου και χρόνου. Είναι μικρά κείμενα του λαϊκού μας πολιτισμού, που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για πολλούς λόγους.
1) Μέσα σε αυτά βλέπει κανείς τη χρήση των λέξεων, της σύνταξη τους και έτσι πλησιάζει το γλωσσικό ιδίωμα.
2) Οι περισσότερες λέξεις των φράσεων αυτών είναι ελληνικές. Από αυτό βγαίνει το συμπέρασμα πως οι ρίζες τους τους είναι αρκετά παλιές, πριν την Τουρκοκρατία. Ανάγονται στα βυζαντινά χρόνια και έχουν κοινή προέλευση με όλον τον ελληνικό παροιμιώδη λόγο.
3) Ένα προσεκτικό και σε βάθος πλησίασμα οδηγεί στην κατανόηση της ψυχοσύνθεσης του πολιτιστικού επιπέδου και των δυνατοτήτων των ανθρώπων, οι οποίοι της έφτιαξαν και τις χρησιμοποίησαν.
4) Τα μικρά αυτά κειμενάκια, που έχουν αποκρυσταλλώσει την πείρα και θυμοσοφία του λαού μας είναι λογοτεχνικά αριστουργήματα με πλήθος από σχήματα λόγου, μεταφορές, παρομοιώσεις, αλληγορίες, ζωντανές εικόνες που τα κάνουν εύληπτα και κατανοητά, ευχάριστα στο άκουσμα και εύχρηστα στον προφορικό λόγο.
Για όλους αυτούς τους λόγους θεώρησα πως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ντοπιολαλιάς μας και πώς παρουσιάζουν ενδιαφέρον σε κάθε Πολυχνιάτη, που ήθελε να θυμηθεί τη μητρική του γλώσσα και σε κάθε άλλον μελετητή. Παραθέτονται εδώ φράσεις, όπως λέγονται στο χωριό μας. Πάρα πολλές λέγονται και στην άλλη Λέσβο ακόμα και στην άλλη Ελλάδα. Οπωσδήποτε όμως, και αν ακόμη το νόημα είναι, το ίδιο διαφοροποιούνται οι λέξεις και η σύνταξη. Ακόμα και στον ίδιο τον Πολιχνίτο από στόμα στο στόμα μπορεί να ακούγεται με διαφορετική διατύπωση. Αυτό βέβαια δεν αφαιρεί τίποτα από την αξία τους.
Προσπάθησα να δώσω συνοπτικά και περιεκτικά της σημασίας κάθε φράσης, αποφεύγοντας τις κουραστικές αναλύσεις. Έτσι, μένει και στον αναγνώστη η ευχαρίστηση να συμπληρώσει τις γνώσεις του, με τη φαντασία του, με τις δυνατότητές του την εικόνα που σκιαγραφείται από την κάθε φράση. Π.χ. “Τ’ χωριού του χλιαρ’ ” είναι η κουτσομπόλα. Η παρομοίωση της με ένα κουτάλι, με το οποίο ανακατεύονται τα μυστικά του χωριού, μιας μικρής κοινωνίας είναι εύκολη και δεν χρειάζεται ενδελεχή ανάλυση. “Τρίβγου τ΄ν τσλια μ’ μι του τσιραμίδ’ ” σημαίνει πως βρίσκομαι σε ένδεια, πεινώ. Προσωπικά δεν το πολυκαταλαβαίνω. Ο αναγνώστης ας σχηματίζει τη δική του εικόνα και ας δώσει τη δική του ερμηνεία της κεραμοεντιβής.
Το νόημα κάθε φράσης δεν μπορεί να γίνει με πιστή μετάφραση των λέξεων. Αναγκαστικά γίνεται δωρεάν. Για τις ιδιωματικές λέξεις, που είναι κάπως δυσνόητες. προσπαθώ να κάνω κάποια γλωσσική ανάλυση και να δώσω πειστική ερμηνεία.
Ακολουθεί ένα παράδειγμα της καινούργιας προσπάθειας που καταβάλλει ο Τάσος ο Μακρής για την μεγαλύτερη, βαθύτερη και ουσιαστικότερη κατανόηση της ντοπιολαλιάς μας.
Ξεκινά τα παραδείγματα των φράσεων της ντοπιολαλιάς με αλφαβητική σειρά.
Αγάπη μ’, π’ σι φίλουμ τσι νύσταζις!
Χιουμοριστική παροιμιώδης έκφραση , που σκοπό της είχε την απεικόνιση της προβληματικής αισθηματικής και σεξουαλικής σχέσεις κάποιου ζευγαριού. Οι λέξεις γνωστές, διαφοροποιούνται μόνο τυπολογικά, ακολουθώντας τους κανόνες του γλωσσικού ιδιώματος. Είναι όμως ικανότητες στην περιγραφή μιας πολύ ζωντανής εικόνας, για να αποδοθεί μια καταλυτική σάτιρα στις σχέσεις των δύο φύλων
