Το 2014, δημοσίευσα στον «Αντίλαλο της Βρίσας» (τεύχος 55), την παλαιότερη καταγραφή για το γραφικό ψαροχώρι Νυφίδα και το ακρωτήρι Πέραμα, που ελέγχουν από τα ανατολικά τα στενά του Κόλπου της Καλλονής. Η καταγραφή περιέχεται στον Ιεροσολυμιτικό κώδικα 509, που ανέσυρε το 1996 ο Βρισαγώτης γιατρός Κωνσταντίνος Κώστας σε συνεργασία με τον Αγαμέμνονα Τσελίκα.
Το 1653, μοναχοί του Παναγίου Τάφου επισκέφθηκαν τη Λέσβο και δέχτηκαν δωρεές χρημάτων, σπιτιών, χωραφιών και λαδιού, που κατέγραψαν μαζί με ονοματεπώνυμα αφιερωτών. Από τα Βασιλικά χωρία επισκέφθηκαν τη «χώρα βρισά-βασιλικά» το «χωρίον πολιχνήτω» και τη «χώρα γρίπα εις τον άγιον βασίλειον». Στη Γρίπα αναφέρουν «τόπον ονομαζόμενον νιφήδα εις το πέραμα», ως εξής:
«Γεώργιος ιερεύς, η γυνή ρωδούλα επίτροπος, η μήτηρ κατακουζηνή, δημήτρης, σεβαστώ, ταύτα τα ονόματα, αφιέρωσαν εις τον άγιον τάφον, ελιαίς ρίζαις είκοσι . οι περισότερες εις τόπον ονομαζόμενον νιφήδα . εις το πέραμα, διά να μνημονεύωνται αιωνίως, και υπόσχονται ο παπά γεώργιος, και η γυνή αυτού ρωδούλα, να δίδουν τον πάσα χρόνον τω αγίω τάφ?. λάδι οκάδας δέκα. των επιτρόπων». σε».
Για τη Νυφίδα διασώζονται τρεις μύθοι για τις ισάριθμες καλλονές που ρίχτηκαν στην είσοδο του Κόλπου της Καλλονής.
Την πρώτη καλλονή, την Απριάτα του 1194 π.Χ., την αναφέρει τον 1 ο π.Χ. αιώνα ο ποιητής Παρθένιος: «Όταν ο Αχιλλέας επιτέθηκε στη Λέσβο, ο πρώτος του ε- ξάδελφος ο Τελαμώνιος Τράμβηλος, ερωτεύθηκε την κόρη της Λέσβου Απριάτη και προσπαθούσε με πολλά μέσα να βρει ανταπόκριση αλλά εκείνη δεν ενέδιδε. Όταν όμως ε- κείνη πήγαινε με τις θεραπαινίδες της στο παραλίακό πατρικό χωριό της, εκεί νος με δόλο και απάτη έστήσε ενέδρα και την αιχμαλώτισε και, καθώς εκείνη υπερασπιζόταν σθεναρά την παρθενία της, ο Τραμβηλος οργισμένος την έριξε στη θάλασσα, που ήταν βαθιά κοντά στην ακτή και έτσι αυτή χάθηκε, αν και μερικοί είπαν πως έπεσε όταν εκείνος την κυνηγού σε».
Τη δεύτερη καλλονή, τη Λευκοθέα του 1054 π.Χ., την αναφέρει τον Ιο μ.Χ αιώνα ο ιστορικός Πλούταρχος:«Όταν οι Αιολείς πήγαν να εποικήσουν τη Λέσβο, συνάντησαν ένα έρμα που ονομάζεται Μεσόγειον, (τον όρμο Καλλονής) και λόγω ενός χρήσμού έπρεπε να ρίξουν εκεί ένα ταύρο για τον Ποσειδώνα, και για την Αμφιτρίτη και τις Νηρηίδες μια παρθένα ζωντανή. Τότε έριξαν κλήρο στις επτά θυγατέρες των βασιλέων τους, που έπεσε στην κόρη του Σμινθέα, και αφού τη στόλισαν με χρυσά κοσμήματα και ωραία φορέματα προσευχήθηκαν και την έριξανστηθάλασσα»,
Την τρίτη καλλονή, τη Νύφη της Νυφίδας του 16ου αιώνα, την αναφέρει το1984 ο Χαρίλαος Καρατζάνος στα «Πολιχνιάτικα ιστορήματα» (σ. 46), και γι΄ αυτήν ο Χαρίλαος Στεφανής, μου είπε το 2012: «Όταν ένας πειρατής μπορεί κι ο ξακουστός Μπαρμπαρόσα, ήλθε στον Κόλπο και ξαπόστασε στην αμμουδιά, είδε μια καλλονή, μια μικρή νύφη, να περπατά για το γάμο της μαζί με φίλες της που τη συνόδευαν και την τραγουδούσαν. Του άρεσε και πονηρά πλησίασε να ευχηθεί “καλά στέφανα”, μα απότομα τη φίλησε και προσπάθησε να την αρπάξει. Εκείνη τον αποπήρε κι έτρεξε να ξεφύγει από τον αμπελώνα στο βουνό. Από το γρήγορο τρέξιμο, έχασε το παπούτσι της και γι’ αυτό, τον τόπο που τη φίλησε τον λέμε Φλου, τον Κάμπο που έτρεχε Αμπέλια, το πρώτο βουνό Παπούτσι και το χωριό Νυφίδα. Η νύφη καθώς έτρεχε να ξεφύγει, έπεσε στη θάλασσα εκεί που είναι βαθιά και πνίγηκε!».
Οι τρεις μύθοι για τις καλλονές, που ρίχτηκαν στα νερά της εισόδου του Κόλπου της Καλλονής, υπενθυμίζουν την Αφροδίτη-Καλλονή, που λατρεύτηκε στην Πύρρα και έδωσε το όνομα της στον Κόλπο, στη Νυφίδα, στο νησί Γαρμπιάς ή Καλλονή ή Σανδάλιον, στο ακρωτήρι Καλλονή ή Γερο-
ράχη, στο Παλιόκαστρο Καλλονής, στην πόλη Καλλονή του 1334 μ.Χ. και στη σημερινή κωμόπολη Καλλονή, που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα δυτικά της θέσης της ομώνυμης μεσαιω-νικής.
Αριστείδης Κυριαζής