Τάσος Μακρής
Είνι με του Βασ ΄λέ γινιά.
Το κλειδί της φρἀσης είναι η λέξη «γινιά» η οποία ενώ είναι η πανελλήνια «γενεά», στην ντοπιολιαλιά μας πήρε και την σημασία της συγγένειας. Η συγγένεια τώρα με τον πανίσχυρο «Βασιλέ(α)» σε κάνει πολύ ισχυρό. Στις μικρές βέβαια κοινωνίες σίγουρα δε θα υπήρχαν συγγενείς των Βασιλέων κι έτσι έχουμε μια φραστική υπερβολή, που σκοπό έχει την υπογράμμιση του παράγοντα τύχη, συγκρίνοντάς τον με τη σημασία που έχει ο παράγοντας συγγένεια.
Είνι στα φεγγάρια τ’.
Οι πρόγονοί μας ζούσαν με τους ρυθμούς των φυσικών φαινομένων, τα οποία επηρέαζαν αποφασιστικά τη ζήση τους και τούτο τους ανάγκαζε να εντείνουν την παρατηρητικότητά τους. Οι φάσεις της σελήνης (τα φεγγάρια) καθόριζαν στη θάλασσα την παλίρροια, στην πανσέληνο είχαν μεγαλύτερη βλάστηση τα φυτά, τα φεγγάρια επηρἐαζαν τους επιληπτικούς, γι αυτό και την επιληψία την έλεγαν και σεληνιασμό.
Μ’ αυτό το σκεπτικό και με ειρωνική διάθεση την αδικαιολόγητη οργή και την νευρική συμπεριφορά μερικών ανθρώπων την απέδιδαν στα φεγγάρια και τους συγχωρούσαν. «Ά΄στον, είνι στα φεγγάρια τ’».
Είνι για ‘ς Μόριας τα ρουδάνια,
Η Μόρια, το χωριό, ήταν κάποτε ο λαχανόκηπος της Λέσβου. Τα λαχανικά ποτίζονταν με νερό των πηγαδιών που είχαν οι λαχανόκηποι, το οποίο αντλούσαν με μαγγάνια, που τα γύριζαν γαϊδουράκια με δεμένα μάτια, για να μην ζαλίζονται και ίσως για να μην παρασύρονται από εκμαυλισμούς της φύσης. Τα μαγγάνια με τους περίεργους τροχούς τους (ρόδες) τα έλεγαν «ρουδάνια» Για να γυρίζουν τα ροδάνια, χρησιμοποιούσαν τα πιο άχρηστα ζώα, συνήθως γέρικα γαϊδούρια, αδύναμα, πειθήνια, υπομονετικά. Με αυτές τις ιδιότητες βρίσκονταν και άνθρωποι. Η παρομοίωση ήταν έτοιμη. Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν κατάλληλος μόνο για « ΄ς Μόριας τα ρουδάνια ! »
Είνι για τα παναγύρια
Η φράση λεγόταν απαξιωτικά και για πρόσωπα και για αντικείμενα. Κι ενώ τα πανηγύρια ήταν πολύ σοβαρή υπόθεση τους χρόνους εκείνους, γιατί ήταν η μόνη ευκαιρία ξεκούρασης και διασκέδασης, εν τούτοις η φράση μας πληροφορεί πως το κλίμα τους ανέδιδε οσμή προχειρότητας και εφήμερης χρήσης. Την αλήθεια αυτή την βλέπουμε και σήμερα στη ποιότητα των εμπορευμάτων που πουλιούνται στα πανηγύρια. Πρόκειται για ευτελή αντικείμενα και η ευτέλειά τους αυτή μολὐνει και τους πανηγυριώτες.
Είσι πετράδ’ μεσ’ του τσιρβούλ’ ίμ
Για να γίνει κατανοητό το νόημα της φράσης, θα πρἐπει να έχει ζήσει κανείς την ενόχληση που δημιουργεί ένα μικρό πετραδάκι, που τρύπωσε στο παπούτσι του. Είναι τόση η δυσανεξία, που αναγκαζόμαστε να σταθούμε, για να το βγάλουμε. Αυτόν τον παραλληλισμό χρησιμοποίησε η ντοπιολιαλιά μας, για να επισημάνει με τρόπο ποιητικό την ενόχληση από κάποια αγενή συμπεριφορά.
Προσωπικά θαυμάζω πόσο διακριτικά, αλλά και συγχρόνως αποφασιστικά, καμουφλάρεται η απειλή αντίδρασης , την στιγμή που γίνεται περιφρονητικά υποτίμηση του ενοχλητικού! Το τσιρβούλ’ δεν είναι σωστό παπούτσι, αλλά φθηνή ατελούς τεχνολογίας κατασκευή από δέρμα χοίρου. Αυτού του επιπέδου είναι και η ενοχλητική συμπεριφορά.
Είπι η μαννή μ΄ μη ζαλίζ ‘ς του γδί ‘μ
Η αξία αυτής της έμμετρης φράσης έγκειται στις λέξεις «μαννή» και «γδί». Κατά τα άλλα είναι ένα γουστόζικο στιχούργημα.
Η μαννή είναι η γιαγιά, αλλά της μάννας η μάννα, του πατέρα ( κύρη ) η μάννα ήταν η «τσιαρά» (κυρά). Το «γδί» ήταν η παρομοίωση του κεφαλιού με το «γδί» που μέσα του κοπανιούνται οι ιδέες και οι σκέψεις, όπως το αλάτι και ό,τι άλλο κοπανούσαν τότε στό γουδί. Έτσι, η ποιητική φράση σε ελεύθερη μετάφραση θα μπορούσε να σημαίνει : Άσε με ήσυχο, μη με σκοτίζεις.