Τάσος Μακρής
Έ βγαίν’ του πανί καβάδ’
Για να γίνει κατανοητή η μεταφορική σημασία της φράσης χρειάζεται να κατανοήσουμε πρώτα την πραγματική της σημασία. Το «πανί» είναι λατινικό-μεσαίο αντίστοιχο του υφάσματος. Το ύφασμα γίνεται στον αργαλειό σε μορφή πλατιάς ταινίας, που κόβεται, για να γίνει ένδυμα, «το καβάδ’»’ Αυτή είναι περσική λέξη που χρησιμοποιήθηκε στη βυζαντινή γλώσσα και από αυτή κληροδοτήθηκε και στα ντοπιολιαλιά μας. Αν το πανί-ύφασμα ήταν λειψό, δεν έφτανε για ένα καβάδι-ρούχο. Αυτή τη δυσκολία εκφράζουν οι λέξεις «έ βγαίν’» κι αυτήν ακριβώς χρησιμοποίησε το λεσβιακό ιδίωμα, για να κάνει την μεταφορά του. Επειδή δε οι ελλείψεις στις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ατελείωτες, η φράση είχε μεγάλη χρηστικότητα στη λεσβιακή γλώσσα.
Έδισι του γάιδαρου τ’.
Μεταφορικός λόγος που λέγεται ακόμα και σε περιπτώσεις, που δεν υπάρχει γάιδαρος. Στη βουκολική εποχή, που φτιάχτηκε η μεταφορά,
ο κάτοχος του υποζυγίου, για να είναι ήσυχος πως δε θα τον χάσει, έπρεπε να τον δέσει.
Κατά τον ίδιο τρόπο θα εξασφάλιζε την ησυχία του όποιου φρόντισε να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του με καθαρές λύσεις: Έδενε το γάιδαρό του!
Έ δρών’ τ’ αφτί τ’.
Ο ιδρώτας είναι ψυχοσωματικό σύμπτωμα με την έννοια ότι προέρχεται από έντονη σωματική προσπάθεια, αλλά και από έντονη ψυχική αναστάτωση, από άγχος, φόβος κ.λ.π. Η ψυχική αναστάτωση όμως, είναι γνωστό ότι εκδηλώνεται συχνότερα σε ευαίσθητα άτομα και αντίθετα αφήνει μερικά ανενόχλητα. Είναι οι «χοντρόπετσοι», αυτοί που «δεν τους καίγεται καρφάκι». Αυτών το αφτί δεν ιδρώνει.
Έ θα σι ξιπλύν’ τ’ Κουρούπ’ υ ποταμός.
Πρόκειται για μια συντακτικά ολοκληρωμένη πρόταση απ’ την όμως δεν βγαίνει νόημα Το μεταφορικό της νὀημα το δίνει το ρήμα «ξιπλύν’» το οποίο άμεσα μά παραπέμπει σε ρύπους, αλλά σε ηθικούς ρύπους, ψεγάδια, με τα οποία θα λερωθείς ηθικά και ανεπανόρθωτα. Σα να λμε: « θα βγάλω τ ̓ άπλυτά σου στη φόρα». Η ντοπιολιαλιά μας λειτούργησε ποιητικά και κατασκεύασε μια ολόκληρη εικόνα με ένα ποταμό ανίκανο να καθαρίσει τους ηθικούς ρύπους, που θα εκτοξευθούν σε κάποιον αντίδικο. Η φράση είναι απειλή, η οποία αν εκτελεστεί, θα γνωστοποιηθεί σε κάποια κοινωνική δομή, η οποία θα είναι πολύ γνωστός κριτής. Η άλλη πληροφορία που μας δίνει η φράση είναι το όνομα του ποταμού Κουρούπη. Το «κουρού» στα τουρκικά σημαίνει ξερός, άρα ο ποταμός ήταν ξεροπόταμος. Φαίνεται όμως ότι σαν χείμαρρος διατηρούσε το χειμώνα αρκετό νερό, με το οποίο έκαναν τότε οι νοικοκυρές την μπουγάδα τους.
Έ θα σταθείς σι χλουρό κλαδί.
Εκδικητικότητα εκπεφρασμένη ποιητικά. Η φράση μας περιγράφει ανοιξιάτικο τοπίο με καταπράσινα κλαδιά, στα οποία όμως προσπαθούν να ξαποστάσουν κυνηγημένα πουλιά και δεν μπορούν. Τότε το μαρτύριο του φόβου μετατρέπεται σε πανικό. Αυτός βέβαια ήταν και ο σκοπός του συντάκτη της φράσης των προγόνων μας, ο εκφοβισμός. Η αυτοδικία και η εκδικητικότητα ήταν απ’ τα αρνητικά τους χαρακτηριστικά.