Το κάστρο του Πολιχνίτου [Τρογαλιάς-Κιτρογαλιάς-Παλιόκαστρο-Καστρί]]

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΒΟΛΗΣ (foto ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΚΛΑΣ)

Επιμέλεια: Ιγνάτης Ψάνης

Πόσοι Πολιχνιάτες ξέρουμε για το Κάστρο μας;

Στην περιοχή αυτή με τους τόσους οικισμούς πρόσφερε κάποια ασφάλεια το Κάστρο της Κιτρογαλιάς. Παλιόκαστρο το λένε και αυτό σήμερα. Σκαρφαλωμένο σε ένα λόφο δεσπόζει στα γύρω μέρη και αποτελούσε καταφύγιο των κατοίκων. Δεν στάθηκε όμως ικανό να τους σώσει ούτε να υπερασπίσει τα χωριά και να αποτρέψει την καταστροφή τους. Ούτε βέβαια σώθηκε το ίδιο. Υπέκυψε σε κάποια επίθεση και εγκαταλείφθηκε για πάντα.—-

Στην περιοχή του Πολιχνίτου, δυτικά του δρόμου προς την Βρίσα, συναντάμε την παλιά χωματερή. Μετά την κωμόπολη, προς τα νότια, ένας επίπεδος λόφος, ένα υψίπεδο-πλάτη γεμάτη από μεγάλα σέτια καλλιεργειών, έχει στη νότια πλευρά, κάθετο γκρεμνό.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΛΑΓΚΑΔ’ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΟ ΥΨΩΜΑ [foto ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΚΛΑΣ]

Μετά από αυτό βρίσκεται το ύψωμα του παλιόκαστρου (39ο06.9942-26ο 18.0663). Προς τα νότια του, περίπου ένα χιλιόμετρο, ένας άλλος μυτερός λόφος, ο Οξύς, όνομα και πράγμα, χωρίς τίποτα στην κορυφή του, είναι εντυπωσιακό γεωλογικό σημείο. Γυμνό γύρω του το «παλιόκαστρο». Βαθιές ρεματιές το χωρίζουν από τον περίγυρο. Στα δυτικά του κατηφορίζει ένα παραπόταμο του Αλμυροπόταμου, με ένα ωραιότατο, πέτρινο γεφύρι, πέρασμα προς την
παραλιακή ζώνη. Αστιβές παντού. Το ονομάζουν Κάστρο της Κιτρογαλιάς.

ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΚΑΡΑΚΛΑ

Από το «ύψος» της χωματερής, που βρίσκεται στην ρίζα του, ανηφορίζουμε την νότια πλαγιά του. Φθάνουμε σ’ ένα πλάτωμα και μετά στην «πέτρινη» κορφή του. Είναι ωοειδές από τον Β προς τον Ν. Οι βράχοι είναι επίπεδοι και μερικοί λαξευμένοι.

ΜΑΚΗ ΑΞΙΩΤΗ- ΠΙΝΑΚΑΣ 133- Η ΛΕΣΒΟΣ-Ο ΤΟΠΟΣ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

Στα δυτικά του, συνεχίζεται σε χαμηλότερο επίπεδο, με ένα άλλο πλάτωμα, σχεδόν γυμνό, έτσι που το σύνολο να έχει στρογγυλή περίμετρο . Περιμετρικά φαίνεται το τείχος, ξεροτρόχαλο από λαξευτές πέτρες, πρόχειρη κατασκευή, που το ζώνει γύρω-γύρω, και είναι γκρεμισμένο σε σωρούς. Άφθονα κεραμίδια, τούβλα και όστρακα από αγγεία κοινής χρήσης, βρίσκονται στο πλάτωμα. Έχει απόκρημνες, την νότια και δυτική του πλευρά, ενώ στην ΝΑ του γωνία, ο λαξευμένος ογκόλιθος, ίσως να φιλοξενούσε κάποια πύλη. Θεμέλια φαίνονται σε μερικά σημεία, που δείχνουν την ύπαρξη κτισμάτων εδώ μέσα. Μάλλον ένας από τους «περίβολους», του νησιού, σίγουρα αμυντικός, (όπως το Ξηρόκαστρο της Αγιάσου και ο Κάστελας της Γέρας). Ποιάς εποχής ήταν τούτο το κάστρο;

⁨ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΞΗΡΟΚΑΜΠΟ. ΔΕΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΥΨΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΗΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΟ ΥΨΩΜΑ ΤΗΣ ΤΡΟΓΑΛΙΑΣ – [foto ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΚΛΑΣ]

Από εδώ φαίνεται ο Πολιχνίτος, η θάλασσα, η Στρογγυλού, ο Παλιόπυργος της Βρίσας. Ποιοι κρυβότανε εδώ μέσα; Ίσως οι γύρω Μεσαιωνικοί οικισμοί. Έχει ικανή έκταση και βρίσκεται
σε στρατηγικό σημείο. Επάνω από το πέρασμα του Αλμυροπόταμου, απ’ την «βατή», ευκολοπάτητη παραλία των Βατερών.

Η χρονολόγηση που αναφέρει ο κ Μαζαράκης «ότι κτίστηκε μετά το 1225 μΧ, ο «περίβολος» είναι αυθαίρετη! Ο κ .Μαζαράκης, με γνωστή την άγνοια του της τοπογραφίας της Λέσβου, τοποθετεί το «Βυζαντινό Κάστρέλι» που ονομάζει μάλιστα «Δενδρογαλιά»!! στο ύψωμα «Οξύς (αιχμηρός»!,το οποίο βρίσκεται 900 μέτρα νοτιότερα της Κιτρογαλιάς.(Ανδρέας Δ Μαζαράκης: Gattilusio,Σπαράγματα ΙΙ Αθήνα 2024, σελ 140. Το βιβλίο περιέχει πασίγνωστα στην βιβλιογραφία γεγονότα και τοπογραφικά δεδομένα, την οποία
εσκεμμένα, αν και γνωρίζει παραβλέπει.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

Επιχειρήσαμε να ετυμολογήσουμε, να βρούμε την προέλευση του ονόματος Πολιχνιάτικου αυτού κάστρου.:

– Θεωρούμε ότι η αρχαιότερη ονομασία του ήταν τρωγαλιά και προέρχεται από την αρχαιότατη λέξη τρωγάλια (τα) που σήμαινε καρπούς που τρώγονταν ως επιδόρπιο πχ καρύδια, αμύγδαλα, κουκιά, ρεβύθια, στραγάλια κα. Υποθέτουμε ότι τέτοια πρέπει να υπήρχαν άφθονα στην περιοχή.

Στην περίπτωση αυτή η λέξη γράφεται με ω.

Ο Τάσος ο Μακρής είπε πως κάποια παλιά συγγένισσά του του έλεγε:” πάμι στ’ τρουβαλιά”, διασώζοντας προφανώς την αρχική του ονομασία.

– Η ονομασία κιτρωγαλιά πρέπει να είναι μεταγενέστερη και να δηλώνει ότι εκτός από τα παραπάνω επιδόρπια προσέφερε και κάτι άλλο.

Προφανώς κάποια μορφή ασφάλειας υπονοείται.

Αυτό δηλώνει η προσθήκη του φθόγγου “κι”+τρωγαλιά.

– Εννοείται ότι πολύ μεταγενέστερες πρέπει να είναι οι ονομασίες “παλιόκαστρο” (παλιό κάστρο, πιθανώς της μεταβυζαντινής εποχής) και “καστρί” (μικρό κάστρο)

– Η περίπτωση το πρώτο συνθετικό να είναι το “κίτρο” μάλλον απορρίπτεται, δεδομένου ότι στην περιοχή μας τα εσπεριδοειδή δεν ευδοκιμούν. Στην περίπτωση αυτή το δεύτερο συνθετικό θα είναι η “γαλή”(γάτα) ή το “γάλα”; Και τι νόημα θα βγει, αν είναι έτσι;

– Πρέπει να προσθέσουμε, όμως, ότι οπουδήποτε αναφέρεται το κάστρο γράφεται με “ο”, τρογαλιά, γραφή με την οποία δεν είμαστε σύμφωνοι, όπως εξηγήσαμε παραπάνω.

Πηγές:

–Μάκης Αξιώτης- Η ΛΕΣΒΟΣ,Ο ΤΟΠΟΣ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

-Νικ. Μωραϊτάκης: Μνήμες από τη Λέσβο

-Παν. Παρασκευαϊδης, Περιοδικό “Ψαρά”

-Γιώργος Καρακλάς: Οπτικό υλικό (Φωτογραφίες-βίντεο)