Παναγιώτης Αδαμόπουλος
Η Άφιξη του Ρεμπέτικου στη Λέσβο
Το 1922, η Μικρασιατική Καταστροφή και η ανταλλαγή των πληθυσμών έφεραν στη Λέσβο χιλιάδες πρόσφυγες από τα απέναντι παράλια — από τη Σμύρνη, το Αϊβαλί, την Ερυθραία. Μαζί τους, έφεραν πολιτισμό, γλώσσα, μνήμες και μουσικές.
Ανάμεσα στα μουσικά είδη που μεταφέρθηκαν ήταν και το σμυρναίικο αστικό τραγούδι, το οποίο θα μετουσιωθεί σε ρεμπέτικο. Στα καφενεία της Μυτιλήνης, στο λιμάνι, στην Επάνω Σκάλα, αλλά και στα προσφυγικά του Κιόσκι και της Βαρειάς, η μουσική αυτή βρίσκει πρόθυμο ακροατήριο — τόσο ανάμεσα στους πρόσφυγες όσο και στους ντόπιους.
Το Ρεμπέτικο ως Υβρίδιο Πολιτισμών
Η Λέσβος, ήδη από την Οθωμανική περίοδο, είχε πλούσια μουσική παράδοση: από παραδοσιακά νησιώτικα μέχρι τοπικά αστικά τραγούδια με βιολί, σαντούρι και λαούτο. Με την άφιξη των προσφύγων, αυτά συγχωνεύτηκαν με τις μικρασιατικές μελωδίες, τον μπαγλαμά, τον αμανέ και τις ανατολικές κλίμακες.
Το ρεμπέτικο στη Λέσβο διαμορφώνεται σε έναν τοπικό υβριδικό ήχο — λιγότερο “μάγκικο” από το πειραιώτικο στυλ, πιο μελωδικό, με έμφαση στο τραγούδι και λιγότερη αυτοσχεδιαστική διάθεση. Χαρακτηριστικά είναι τα ρεμπέτικα της Μυτιλήνης που διατηρούν το άρωμα της Σμύρνης.
Μυτιληνιοί Δημιουργοί και Οργανοπαίκτες
Η Λέσβος γέννησε ή φιλοξένησε εξαιρετικούς μουσικούς:
- Γιάννης Δραμαλής (λαϊκός μουσικός με καταγωγή από τα Δαρδανέλια, εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη)
- Αναστάσιος “Τάσος” Καραμπέτσος, δεξιοτέχνης του μπουζουκιού και μεταγενέστερος δάσκαλος πολλών τοπικών μουσικών
- Αξιοσημείωτοι είναι και οι ανώνυμοι οργανοπαίκτες που εμφανίζονταν στα πανηγύρια με μικρασιάτικο και ρεμπέτικο ρεπερτόριο, παντρεύοντας το ρεμπέτικο με τους τοπικούς σκοπούς.
Η Λέσβος ως Γέφυρα και Καταφύγιο
Η γεωγραφική θέση του νησιού έπαιξε κρίσιμο ρόλο: βρισκόταν στο σταυροδρόμι της ανατολής και της δύσης, του χωριού και της πόλης, της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Το ρεμπέτικο στη Λέσβο λειτούργησε και ως μέσο ψυχολογικής αποκατάστασης των προσφύγων, ένα εργαλείο για να ξορκίσουν τον ξεριζωμό.
Η Μεταπολεμική Περίοδος και η Παρακμή
Μετά τη δεκαετία του ’50, το ρεμπέτικο περνά κρίση σε πανελλήνιο επίπεδο, και η Λέσβος δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα τοπικά πανηγύρια αρχίζουν να υιοθετούν πιο “μοντέρνα” λαϊκά ήθη. Πολλά τραγούδια όμως διατηρούνται προφορικά και από στόμα σε στόμα, ειδικά στις μικρασιατικές οικογένειες της Μυτιλήνης.
Η Αναβίωση στη Σύγχρονη Εποχή
Από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, παρατηρείται αναβίωση του ρεμπέτικου και στη Λέσβο. Φεστιβάλ όπως:
- το Φεστιβάλ Ρεμπέτικου “Η Μυτιλήνη του Αμάν”
- οι βραδιές στο Καφενείο του Τέρπανδρου
- οι δραστηριότητες του Ωδείου Φάρος
αναδεικνύουν τη σημασία του ρεμπέτικου στην πολιτισμική κληρονομιά του νησιού. Παράλληλα, νέες γενιές μουσικών (όπως οι Ρεμπέτες της Ανατολής) μελετούν και παίζουν το παλιό υλικό με σεβασμό.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι και η ταινία: «Μποέμικη Ψυχή» του Τόνι Γκάτλιφ: Η Δάφνη Πατακιά σε ένα road movie για το Ρεμπέτικο και την προσφυγική κρίση – Από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Μυτιλήνη.
Η Μουσική ως Μνήμη
Σήμερα, το ρεμπέτικο στη Λέσβο δεν είναι απλώς ένα είδος — είναι μνήμη, κουλτούρα, ανάμνηση της Σμύρνης, της προσφυγιάς, της αστικής τάξης του Αϊβαλιού, αλλά και της ντόπιας λεσβιακής ψυχής.