Ας γνωρίσουμε την αρχαία Πύρρα…

Ιγνάτης Ψάνης

Πόσες φορές πηγαίνοντας από την κωμόπολή μας προς τα κεντρικά και βόρεια του νησιού δεν περάσαμε από την περιοχή της αρχαίας Πύρρας; Περνώντας γρήγορα με το αυτοκίνητό μας ρίχνουμε κλεφτές ματιές, μήπως και διακρίνουμε κάτι από την ιστορική πόλη της αρχαιότητας. Συχνά ρίχνουμε και μία ματιά προς τη θάλασσα μήπως και φανεί κάτι από την καταποντισμένη πόλη, όπως έχει διαδοθεί. Μάταια, όμως…

Το άρθρο αυτό θα μας κατατοπίσει ώστε και να αποκαταστήσουμε την ιστορική αλήθεια αλλά και να γνωρίσουμε αρκετά καλά την περιοχή της αρχαίας Πύρρας, με τη βοήθεια εκτός των ιστορικών πηγών και ενός σχεδιαγράμματος της περιοχής αλλά και ενός βίντεο που συνοδεύει και συμπληρώνει το άρθρο.

Η ίδρυση της Πύρρας

Η ίδρυση της Πύρρας, ανάγεται στους χρόνους του ερχομού και της εγκατάστασης των Αιολέων στη Λέσβο, περίπου στους τελευταίους αιώνες της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. Η αρχαία Πύρρα , ήταν μια από τις έξι αρχαίες πόλεις – κράτη της Λέσβου (Μυτιλήνη, Μήθυμνα, Άντισσα, Πύρρα ,Ερεσός, Αρίσβη )

Τα οικιστικά κατάλοιπα και τα αρχαιολογικά μας ευρήματα πληροφορούνται για την εγκατάσταση στο χώρο από τα προϊστορικά και τα πρωτογεωμετρικά χρόνια. Η αρχαία πόλη κατέλαβε ένα οχυρό βραχώδες πλάτωμα, που σχηματίζεται στην κορυφή ενός λόφου, 77 μ. επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας σε μικρή απόσταση από τον κόλπο της Καλλονής, τον «Πυρραίων εὔριπον» των αρχαίων. Η θέση αυτή δεσπόζει στη γύρω θαλάσσια περιοχή και είναι ιδιαίτερα οχυρή από τη φύση της. Στα αρχαϊκά χρόνια ενισχύθηκε από αμυντικό τείχος, μήκους 1,5 χλμ., που ακολουθούσε το χείλος του πλατώματος και περιέκλειε έκταση 73 στρεμμάτων. Είναι κτισμένο με το Λέσβιο τρόπο δόμησης, τρόπο συνηθισμένο στην οικοδόμηση στη Λέσβο από τον 8ο αι. π.Χ.

Οι φιλολογικές μαρτυρίες μας δίνουν πληροφορίες για την ιστορία της πόλης και της επικράτειάς της από το τέλος του 7ου αι. π.Χ. και τις αρχές του 6ου αι. π.Χ

Ο μύθος της καταβύθισης της Πύρρας

Για την Πύρρα έχει γίνει η υπόθεση ότι ο σεισμός του 231 π.Χ. και τα παλιρροϊκά κύματα, που τον συνόδευαν, κατέστρεψαν την πόλη και τις παραθαλάσσιες εκτάσεις της, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να επιβιώσει ως ανεξάρτητη πόλη.

Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Hist. Nat. 5.39.139) αναφέρει ότι η Πύρρα καταποντίσθηκε. Η αναφορά του Πλινίου δημιούργησε πολλά προβλήματα, καθώς είναι απίθανο να καταποντιστεί μία πόλη που είναι χτισμένη πάνω σε λόφο. Οι μελετητές πιστεύουν ότι ο Πλίνιος συγχέει τις πηγές του για την Πύρρα και θεωρεί πιθανότερη πόλη την καταστροφή της από σεισμό το 231 π.Χ.

. Η άνοδος της θάλασσας στάθμης, η κατάληψη των λιμενικών έργων της πόλης και η μετατόπιση της ακτογραμμής κυρίως στα βόρεια του λόφου συνετέλεσαν στη διαιώνιση του μύθου της βυθισμένης πολιτείας.

Ο οικισμός της Πύρρας

Οι κατασκευές ερμηνεύονται ως νεώρια για τον ελλιμενισμό των πολεμικών πλοίων (Koldewey, 1890). Η ύπαρξη νεωρίων συνηγορεί στην ύπαρξη ενός τεχνητού λιμένα , όμως η περιοχή έχει δεχθεί έντονες επιχώσεις λόγω της ύπαρξης του ποταμού Βουβάρη, με αποτέλεσμα να έχει μεταβληθεί η αρχαία ακτογραμμή.

Μετά την καταστροφή της πόλης από το σεισμό το βόρειο λιμάνι φαίνεται να εγκαταλείπεται και ο οικισμός μεταφέρεται στα νότια του λόφου, όπου τοποθετείται και το Προάστιο.

Η θέση αυτή για την εγκατάσταση του προαστίου στη σχετικά ομαλή πλαγιά του λόφου πλεονεκτεί σε σχέση με άλλες πιθανές θέσεις και ενισχύεται από την αφθονία των ελληνικών και ρωμαϊκών οστράκων, ενός ρωμαϊκού κτηρίου και οικοδομικών λειψάνων, που διακρίνονται μέχρι σήμερα στη θάλασσα.

Στα νότια του λόφου της αρχαίας πόλης και στα δυτικά του προαστίου υπάρχουν τα λείψανα ενός μεταγενέστερου μόλου, που ήταν σε χρήση για τις ανάγκες του προαστίου μετά τις ζημιές του παλιού λιμανιού από το σεισμό, που κατέστρεψε την πόλη. Η νεκρόπολη της Πύρρας χρονολογείται από τα πρωτογεωμετρικά χρόνια μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια.

Η ακμή της Πύρρας

Η ακμή της πόλης επιβεβαιώνεται από τα χάλκινα νομίσματα του 4ου αι. π.Χ. και τα εξαιρετικής ποιότητας και σπάνιας τυπολογίας πήλινα ειδώλια, που έφερε στο φως η ανασκόπηση της νεκρόπολης της αρχαίας πόλης. Τα νομίσματα της πόλης εικονίζουν στο εμπροσθότυπο γυναικείο κεφάλι προς τα αριστερά, πιθανόν Αφροδίτης και στον οπισθότυπο αίγα με την επιγραφή ΠΥΡ.

Από τον αρχαίο λιμένα διεκπεραιωνόταν οι κάθε είδους εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων της πόλης. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το λιμάνι της Πύρρας εξυπηρετούσε τη μετακίνηση των πιστών προς το παρακείμενο Ιερό του Μέσσου (Williams, 1997). Η Πύρρα είχε τον έλεγχο ενός μεγάλου μέρους του Κόλπου της Καλλονής «Πυρραίων Εύριπος», ένα κόλπο πλούσιο σε αλιεύματα, μαλάκια και οστρακοειδή, πολλά από τα οποία θεωρούνταν εξαίρετα εδέσματα και εξάγονταν στις αγορές των Αθηνών.

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΥΡΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΗ ΑΞΙΩΤΗ, ΣΕΛ. 151, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ “ΠΥΡΡΑΙΩΝ ΧΩΡΑ”, ΠΟΥ ΕΞΕΔΩΣΕ Ο ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ ΤΟ 2001

Εντοπίζοντας στο σκίτσο το ταβερνάκι (κεντράκι), που όλοι το ξέρουμε μιας και περνάμε δίπλα του, μπορούμε από δω και πέρα να έχουμε μια ιδέα για την αρχαία Πύρρα. Πού βρισκόταν ο αρχικός οικισμός, πού μεταφέρθηκε λόγω του σεισμού στο Προάστιο, πού ήταν το νεώριο, το παλιό και το νεότερο λιμάνι λιμάνι, η νεκρόπολη. Με το κόκκινο χρώμα είναι ο δρόμος προς την Καλλονή και ο Πυρραίων Εύριπος είναι ο Κόλπος μας.

Στο παρακάτω βίντεο ένας εξαίρετος Δάσκαλος-δυστυχώς δεν ξέρουμε ποιος είναι- ξεναγεί τους μαθητές του στον αρχαιολογικό χώρο. Μπορούμε έτσι και εμείς επί του πεδίου να ψηλαφήσουμε τα χνάρια της αρχαίας Πύρρας και να γυρίσουμε χιλιάδες χρόνια πίσω!!

Στην κορυφή του λόφου σώζονται θεμέλια κτιρίων , τµήµατα του τείχους της αρχαίας πόλης , το οποίο ήταν χτισμένο µε «λέσβια δομή » , και άλλα οικοδομικά λείψανα. Το τείχος αυτό είχε μήκος 1,5 χμ., έζωνε περιμετρικά τον λόφο και είχε τρεις πύλες.

Όταν είναι γαλήνη , διακρίνονται μέσα στη θάλασσα τµήµατα του µόλου µε πελεκηµένους ογκόλιθους του αρχαίου λιμανιού, , ερείπια σπιτιών, κίονες, λιμενικές εγκαταστάσεις και άλλα.Η ζωή στο λόφο της Πύρρας συνεχίστηκε και µετά την καταστροφή της πόλης, µέχρι τον µεσαίωνα!!!(κειμ.Γ. Αλβανός)

Σχόλιο: Λέσβια δομή.

Οι πλευρές των λίθων λαξεύονταν ώστε οι εξωτερικές τους επιφάνειες να αρμόζουν απόλυτα. Στις πιο επιμελημένες κατασκευές, μετά βίας χωράει ανάμεσα στους λίθους η λεπίδα μαχαιριού. Αργότερα, στον 2ο αιώνα π.Χ., όταν η Ερεσός έχτισε τέτοια οχυρά χρησιμοποίησε το ισόδομο σύστημα με τους ορθογώνιους λιθόπλινθους που επικρατούσε εκείνη την εποχή.