Τάσος Μακρής
΄Ερξι τ’ν αμάδατ’
Άλλη μια φράση παρμένη απ’ τα παιχνίδια των παιδιών. Η «αμάδα» ήταν ομαδικό παιχνίδι κατἀ το οποίο πλάκες, πέτρινοι δίσκοι, ρίχνονται με τέχνη στο σημάδι ( εξού σαμάδα-σημάδα-αμάδα), για να μετακινήσουν τον «μπλούτσκο» , μια στρογγυλή πετρούλα, που την φύλαγε ο τιμωρημένος του παιχνιδιού. Αυτός που με την τέχνη του μετακινούσε τον μπλούτσκο, έκανε την επιτυχία. Αυτή η παιγνιώδης διαδικασία μεταφέρθηκε στις δραστηριότητες των μεγάλων. Μια πετυχημένη επαγγελματική κίνηση, μια κοινωνική επιτυχία παρομοιαζόταν με την πετυχημένη βολή της αμάδας.
Έρ’ξι του τσ ‘ κούρ μέσ’ τ’ν αχλιά
Το τσεκούρι είναι, για να χτυπά και να κόβει σκληρά ξύλα και δεν έχει καμιά δουλειά μέσα στην αχλιά ( στάχτη). Άρα πρόκειται για μεταφορική σημασία. Με λίγη φαντασία θα μπορούσαμε να δούμε την εικόνα της πρόσκρουσης στην στάχτη. Θα σηκωνόταν ένα σύννεφο σκόνης, μια αναστάτωση του τοπίου. Αν τώρα στις ανθρώπινες σχέσεις αποφασίσει κάποιος να πει πράγματα με τό ‘νομά τους, να κάνει αποκαλύψεις, να μιλήσει έξω από τα δόντια, θα δημιουργηθεί παρόμοια κατάσταση. Μεταφορικά θα πούμε: « έρ’ξι του τσ’κούρ μέσ’ τ’ν αχλιά»
Έρμα τσι σκουτ’νά να απομείν’.
Η ντοπιολιαλιά μας βρίθει φράσεων, που είναι κατάρες για τους συνανθρώπους μας. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν οι πρόγονοί μας, δεν εξασφάλιζαν την διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους και για τούτο αισθανόταν μόνιμα αδικημένοι. Δεν τους έμενε άλλη αντίδραση παρά μόνο η κατάρα, η οποία μια και ήταν άυλη, θα μπορούσε να διατυπωθεί δίχως συνέπειες με τα πιο βαριά λόγια. Στη φράση υπονοούνται τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία θα έμεναν έρημα και σκοτεινά, δηλαδή δίχως ιδιοκτήτες. Με λίγα λόγια, η κατάρα ευχότανε το ξεκλήρισμα ολόκληρης της οικογένειας.
Έπιασα του γδί’ μ’ Το κεφάλι παρομοιαζόταν πολύ συχνά με το γουδί, γιατί εκτός από την εξωτερική ομοιότητα, κοπανιόταν μέσα του οι σκέψεις, οι ιδέες. Αν τώρα κανείς βασάνιζε πολύ το κεφάλι του, σκεπτόμενος, μπορούσε να το σπάσει, όπως θα έσπαζε ένα πραγματικό γουδί σε πολύ έντονη και παρατεταμένη χρήση.
Έσκασις τ’ βρόχ’υμ’
Το «σκάζω» παίρνει πολλές σημασίες, μια από τις οποίες είναι η διακοπή της αναπνοής. Η «βρόγχη» δεν πρέπει να είναι κάτι άλλο από τους βρόγχους, τους αεραγωγούς των πνευμόνων. Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε ο όρος «βρόγχη», ιδιωματικό κατασκεύασμα, θα σημαίνει γενικά το σύστημα της αναπνοής, το οποίο διακόπτει ή δυσκολεύει την λειτουργία του, η εκνευριστική συμπεριφορά κάποιου, ο οποίος μας προκαλεί νευρική παρόξυνση.
Έ ντουν παίρν’ η μπάντα τ’ χαμπάρ.
Χαρακτηριστικό δείγμα πολυεθνικής φράσης . Η σύνταξη είναι ελληνική, το ρήμα «παίρν’» λεσβιακό, η «μπάντα» ιταλική και το «χαμπάρ» τούρκικο. Κι όλ’ αυτά, για να λεχθεί πως κάποιος κάνει μυστικά τις δουλειές του.
Έ ντουν αφήτσι φλούδ’
Η πρόταση θα ήταν νοηματικά ολοκληρωμένη και κατανοητή ως φράση, αν προσθέταμε και την: ….που να μην το κληρονομήσει. Τότε όμως θα είχαμε ένα λεκτικό πλεονασμό, γιατί την δουλειά την έχει κάνει ήδη το «φλουδ’», σε συνέργεια με το «αφήτσι” Έτσι βεβαιώνεται πως είναι πιστό αντίγραφο του γονιού του.