Τάσος Μακρής
Θα σι μαγγανίσου
Ο μάγγανος ήταν μηχανή, πρωτόγονη, με πολλές παραλλαγές και χρήσεις. Τα βασικά της εξαρτήματα ήταν χειροκίνητοι κύλινδροι. Από το μάγγανο η ντοπιολιαλιά μας έφτιαξε το ρήμα «μαγγανίζου». Ανάλογα με την δουλειά που έκανε ένα μαγγάνι έπαιρνε το ρήμα και την σημασία του. Στη φράση μας είναι εμφανέστατη η απειλή και μένει να καταλάβουμε τον τρόπο που θα την πραγματοποιούσαν. Μάγγανα λεγόταν και ο μηχανισμός που έβγαζε νερό στο «μαγγανοπήγαδο». Την κίνηση την έπαιρνε από ένα γαῑδούρι. Όταν τώρα στη θέση του έμπαινε ένας άνθρωπος, σίγουρα μαγγανιζόταν κι αυτός. Σε μια άλλη δουλειά με μάγγανο χειροκίνητο εκκοκιζόταν το βαμβάκι, το οποίο μαγγανιζόμενο ανάμεσα σε δύο κυλίνδρους, βασανιζόταν. Οι λέξεις «μαγγανίζου» και «μαγγανίζομαι» σημαίνουν πια, βασανίζω και βασανίζομαι, υποφέρω.
Θα σι κάνου τουλούμ στου ξύλου.
Το «τουλούμ» είναι τούρκικο. Στα ελληνικά είναι ασκός και είναι δέρμα ζώου, το οποίο με επεξεργασία γίνεται χρηστικό δοχείο για πολλές χρήσεις. Το «ξύλο» και η μεταφορική του σημασία, σημαίνει την τιμωρία με εργαλείο την ξύλινη βέργα και για τον λόγο αυτόν η τιμωρία αυτού του είδους λεγό- ταν και ξυλοφόρτωμα. Για να φτιαχτεί το δέρμα και να γίνει τουλούμι, το κούρευαν, το φούσκωναν, το κρέμαζαν στον αέρα και το χτυπούσαν με ένα ραβδί. Έτσι το φούσκωμά του έμοιαζε να προέρχεται από τις ραβδιές, όπως γίνεται και ένα ανθρώπινο σώμα που ξυλοφορτώνεται.
Θα σι κάνου κρυφή λ’τουργιά.
Ψάχνοντας για φράσεις των προγόνων μας σκοντάφτουμε διαρκώς πάνω σε απειλητικές σε σημείο να γίνονται πια βαρετές. Είναι μερικές όμως εντυπωσιακές και δεν μας κάνει καρδιά να τις αφήσουμε ασχολίαστες. Η παρομοίωση της εκδίκησης με λειτουργία και μάλιστα κρυφή, δείχνει πολύ φουρτουνιασμένο ψυχικό κόσμο, αλλά και άκρως εκδικητικό. Και επειδή η εκδίκηση τρώγεται σιτεμένη, πετυχαίνεται τούτο με κρυφές διαδικασίες. Τότε η «λειτουργιά» είναι απλώς ενέργεια, κίνηση πράξη δίχως να σχετίζεται με τη θεία λειτουργία.
Θέλ’ μλιασμένου του παξ’μάδ’
. Οι λέξεις γνωστές, το νόημα της φράσης ευδιάκριτο. Τι είναι αυτό που την έκανε παροιμιώδη; Είναι φαίνεται ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει μια γνωστή αλήθεια. Ο εγωκεντρικός τεμπέλης απαιτεί ( θέλ’) τα πάντα να του προσφέρονται έτοιμα. Δεν του φθάνει να του προσφερθεί ένα παξιμάδι, το θέλει και βρεγμένο, για να μην κάνει την παραμικρή προσπάθεια. Διατυπώσεις για την τεμπελιά υπάρχουν πολλές. Της ντοπιολιαλιάς μας όμως την διακρίνει μια λεπτή ειρωνεία περιγράφοντας χαριτωμένα και εύστοχα τον τεμπέλη.