Τάσος Μακρής
Θέλ’ς τσι ‘ς ρίν ‘ς γή ‘ς κατσουρντάς;
Το ρήμα «ρίν’ς» διορθωμένο θα ήταν «ρίχνεις». Εκτός από την αποβολή του άτονου διφθόγγου (ει) ενοχλητικό ήταν, ύστερα, και το «χ»,από το οποίο και απαλλαγήκαμε. Το δεύτερο ρήμα «κατσουρντώ» είναι τουρκοελληνική. Στα τούρκικα «κατσίορουμ» σημαίνει φεύγω με την σημασία της απόδρασης. Η ντοπιολιαλιά μας, λοιπόν, έπλασε με το τουρκικό θέμα και την ελληνική τεχνική, το εκφραστικότατο «κατσουρντώ», που σημαίνει μου ξεφεύγει.
Τώρα, αυτές που θέλω και τις ρίχνω, αλλά μερικές φορές χάνω τον έλεγχο και τις κατσουρντώ δεν είναι άλλες από τις πορδές. H φράση όμως δε λεγόταν μόνο γι’ αυτή την περίπτωση. Κατ’ επέκταση την χρησιμοποιούσαν σε κάθε λόγο και συμπεριφορά, που φαινόταν να’ναι έξω από την κοσμιότητα και την λογική.
Ίσιαμε να παίξ’ του μάτ’ σ’.
Το επίρρημα «ίσιαμε» ανάλογα με το ρόλο, που καλείται να υπηρετήσει στο λόγο παίρνει χρονική ή και ποσοτική σημασία. Στην ποσοτική σημασία του είναι ευκολονόητο (ίσος+με), αλλά προχωρεί και στο χρονικό μέγεθος και τότε σημαίνει: ως που και όσο να. Το ρήμα «παίξ’» χρησιμοποιήθηκε, για να δώσει γρήγορη, παιγνιώδη κίνηση των βλεφάρων. Την πρακτική αυτή χρησιμοποιεί και η ελληνική, όταν μιλά π.χ για την εκφραστικότητα των ματιών. Στη φράση μας το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων λαμβάνεται ως μέτρο ελαχιστότατου χρόνου.
Ίσιαδουνα τσι ίσιαφνα.
Κάθουμι τσι δε ξαδειάζου.
Το ρήμα «κάθουμι» (κάθομαι) σημαίνει εδώ πως είμαι δίχως έργο, δεν κάνω τίποτα. Το δεν «ξαδειάζω» σημαίνει δεν έχω χρόνο, δεν ευκαιρώ. Πρόκειται για σχήμα οξύμωρο, παράλογο. Το οξύμωρο σχήμα, στο βάθος, μας φέρνει μπροστά σε μια πολύ λογική έννοια, την οποία ψάχνουμε στον λογικό λόγο των προγόνων μας.
Με την πρώτη ματιά θα λέγαμε πως πρόκειται για ισχυρισμό κλασσικού τεμπέλη, αλλά είναι διατύπωση σε πρώτο πρόσωπο, που σημαίνει ότι, αν ήταν έτσι, θα ήταν αυτοκριτική τεμπέλη. Κάτι τέτοιο όμως μοιάζει από σπάνιο έως απίθανο. Το πιο πιθανό φαίνεται να είναι το ανικανοποίητο ενός εργατικού, που η δουλειά που κάνει, δεν τον ικανοποιεί , νομίζει πως σπαταλά τον χρόνο του.
Kαμός τσι καύτηρια.
Η φράση λεγόταν σε περιπτώσεις απογοήτευσης, απαισιοδοξίας, μεμψιμοιρίας. Όλα είναι χαμένα, όλα είναι καμένα. Οι δυο λέξεις έχουν την ίδια ρίζα και το ίδιο νόημα, είναι δε ιδιωματικές. Σχήμα εν δια δυοίν, για να ενισχύεται το νόημα της φράσης.