Μπάμπαλου!!-Φωτογραφία Στέλλα Καρνά
Τάσος Μακρής
Όποια πέτρα τσι να σκώγ’ς, απού κάτου θα τουν εύρ’ς.
Η φράση δε μιλά για θησαυρούς ούτε για σκορπιούς που αρέσκονται να κρύβονται κάτω από τις πέτρες. Μιλά για ανθρώπους, μερικοί από τους οποίους αρέσκονται να «ανακατεύονται στις υποθέσεις των άλλων».
Η δική μας διατύπωση είναι απλή, ευθεία και κατανοητή. Θα μπορούσαν με τον ίδιο τρόπο και οι πρόγονοί μας να διατυπώσουν τη γνώμη τους για τα πολυπράγμονα άτομα. Αντί αυτού, όμως, εκείνοι προτίμησαν την παρομοίωση με το φυσικό φαινόμενο, που όλες οι πέτρες κρύβουν από κάτω τους έντομα.
Το «κρύβουν» ίσως να είναι η εξήγηση: Τους ανάγκασε να προσφύγουν στις πέτρες, γιατί και με τους ανθρώπους το ίδιο συμβαίνει. Δεν είναι φανερές οι πολλές ενασχολήσεις με τις με τις δουλειές των άλλων, απαιτούν μυστικότητα, γι΄αυτό κρύβονται, μεταφορικά πάντα, κάτω από μια πέτρα.
Όρσι γαμπρέ μ’ κουφέτα
Το «ορίζω», αρχαίο ρήμα, παίρνει στη νεοελληνική πολλές σημασίες ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Η προστακτική, «ορίστε», εἰναι μία πολλή χρηστική έκφραση και δείχνει καλή προαίρεση και ευγενικούς τρόπους. Το γλωσσικό μας ιδίωμα που δεν ήξερε τον πληθυντικό της ευγένειας, χρησιμοποίησε το όρ’σι (όρισε) στον ενικό με τον ίδιο τρόπο και σημασία του «ορίστε». Μέχρι τα παιδικά μας χρόνια (δεκαετία του 1950) καλούσε κανείς τη γιαγιά κι εκείνη αποκρινόταν: «όρ’σι»! Στη φράση μας παίρνει την σημασία του ορίστε, πάρε.
Συνήθως αυτό το πάρε λεγόταν με οργή, ύστερα από διχόνοια και συνοδευόταν με τη χειρονομία της μούτζας, η οποία αντικαθιστά τα κουφέτα. Επειδή οι λέξεις γαμπρός και κουφέτα παραπέμπουν στο γάμο και η μούτζα δεν είναι αρκούντως ευγενική χειρονομία, μάλλον επρόκειτο για φράση ματαίωσης του γάμου.
Όρτα τα’ άνου – κάτου (λόγια)
Εύκολα διακρίναμε στη φράση πως σηματοδοτεί την ακαταστασία. Πάρα πολλά πράγματα στον κόσμο τοὐτο δεν είναι βαλμένα σε τάξη, αλλά δε μας ενοχλούν. Στη φράση μας όμως ενοχλούν, γιατί πρόκειται για λόγια και αυτά θέλουμε να βρίσκονται σε τάξη, γραμματική, συντακτική, νοηματική, λογική τάξη και ὀχι άλλα άνω και άλλα κάτω και μερικά όρθια (όρτα). Η διανοητική ισορροπία των ανθρώπων από το λόγο τους φαίνεται. Αυτόν το λόγο, όταν είναι ανισόρροπος, επικρίνει η φράση.
Όρτσα να πάγου πνίγουμαι, γεμάτα δε γλιτώνου.
Η μετάφραση: βρίσκομαι σε αδιέξοδο.
Το στιχούργημα παρμένο από την ναυτική ζωή και κατασκευασμένο με ναυτικούς όρους («όρτσα και γεμἀτα») μεταφέρθηκε στη ζωή της καθημερινότητας, για να παρομοιάσει τις δυσκολίες της με την φουρτούνα της θάλασσας, οι οποίες βέβαια προξενούν φόβο και δέος.
«Όρτσα σημαίνει πάνω στον καιρό, κατακέφαλα στο κύμα. «Γεμάτα είναι η αντίθετη κίνηση, ο καιρός πίσω με τα πανιά γεμάτα αέρα. Συμβιβασμός με το κύμα και τον άνεμο. Αλλά ούτε η μία ούτε η άλλη επιλογή βοηθούν, όταν ο άνεμος είναι σφοδρός. Έτσι και στη ζωή υπάρχουν δυσκολίες ανυπέρβλητες.