Ιγνάτης Ψάνης
Επιχειρούμε, στηριζόμενοι σε όποιες και όσες πηγές μπορέσαμε να εντοπίσουμε, να στοιχειοθετήσουμε πότε περίπου πρέπει να εμφανίστηκε μέσα στο χρόνο η ονομασία του χωριού μας “Πολιχνίτος”.
Στηριζόμαστε σε τρεις πηγές :
– Στον Σταυράκη Αναγνώστου
– Στον Χαρίλαο Καρατζάνο και
– Στον Τάσο Μακρή
Δε φιλοδοξούμε να εξαντλήσουμε το θέμα, γιατί ιστορικά χάνεται μέσα στους αιώνες. Ευχαρίστως, λοιπόν, θα δεχτούμε προσθήκες και διορθώσεις ιστορικά τεκμηριωμένες ή έστω πιθανολογούμενες.
ΠΗΓΗ Α’
ΣΤΑΥΡΑΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ-Η ΛΕΣΒΙΑΣ ΩΔΗ ή ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΜΕΤΑ ΣΧΟΛΙΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΩΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΠΙΝΑΚΟΣ ΕΝ ΤΕΛΕΙ σελ. 141-Τυπώθηκε στη Σμύρνη το 1850
Ο Σταυράκης Αναγνώστου γεννήθηκε στο Μανταμάδο 1804 και πέθανε στη Κυδωνίες το 1871. Δάσκαλος και λόγιος, βαθύς μελετητής της Λέσβου, με τη γονιμότατη εκπαιδευτική και συγγραφική του δράση διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τη Λεσβιακή εκπαιδευτική και πνευματική αναγέννηση.
” Η Λεσβιά Ωδή” θεωρείται το βιβλίο των βιβλίων της Αιολικής βιβλιογραφίας (Γιώργος Βαλέτας)
Στο μέρος Γ’ Ο Αναγνώστου παραθέτει τοπογραφικό κατάλογο πόλεων, κωμοπόλεων, χωριών όλης της Λέσβου.
Για τον Πολιχνίτο γράφει πώς πιθανόν σ’ αυτό το μέρος παλιά, που ονομαζόταν Πόλιον (ή αλλιώς Πολίχνιον) υπήρχε ιερό του Ταντάλου.
Και ίσως στο ιερό αυτό να χτίστηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου, στον οποίο αναφέρεται.
Κατά αυτόν τον τρόπο ετυμολογεί και το όνομα Πολιχνίτος.
Η παραπάνω πληροφορία ταυτίζεται με αντίστοιχη της “ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ” του Ι. Κακριδή
“Το βασίλειο του Τάνταλου απλωνόταν όχι μόνο σε μια χώρα. Περιελάμβανε ακόμα τη Φρυγία, το οροπέδιο του Ίδα και την πεδιάδα της Τροίας. Στο νησί Λέσβο που του ανήκε, ένα βουνό είχε το όνομά του. Θεωρείται και ο ιδρυτής του Ναύλοχου (παλαιά ονομασία της Σμύρνης). Στην πολίχνη Πόλιον της Λέσβου, είχαν ιδρύσει προς τιμή του ένα ηρώο. Αυτό το όνομα ήταν ελληνικό και σήμαινε αυτόν που τολμά, αυτόν που θα μπορούσε να αποτολμήσει το πιο μεγάλο τόλμημα”.
Ο Τάνταλος υπήρξε μυθικός βασιλιάς, που με βάση τα ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα δύσκολα μπορούμε να τον ταυτίσουμε με υπαρκτό πρόσωπο.
Πηγή: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Ι. ΚΑΚΡΙΔΗ, τόμος 3ος, σελ.326
ΠΗΓΗ Β’
Χαρίλαου Καρατζάνου (Λάμπου Τραπυριανού) “Πολιχνιάτικα ιστορήματα” 1984 -Πρόλογος
ερατεινός=αγαπητός, γοητευτικός (εράω-ώ/,έρως) / πόλισμα= υποκοριστικό του ¨πόλις”
Ο αείμνηστος Χαρίλαος Καρατζάνος, ακούραστος μελετητής και ερευνητής του ευρύτερου χώρου της περιοχής μας, μέχρι και τα βαθιά του γεράματα, στον πρόλογο του πολύ αποκαλυπτικού βιβλίου “Πολιχνιάτικα ιστορήματα”, αναφέρεται πρωτίστως στην ονομασία του χωριού μας. Κατά τον Χ. Καρατζάνο, λοιπόν, το όνομα “Πολιχνίτος” συνδέεται με τις εγκαταστάσεις τον Πελασγών στην περιοχή μας, εξου και η προϊστορική Πολιόχνη της Λήμνου αλλά και στην Κρήτη, εξου και το “Πολιχνίτης” και το εθνικό “Πολιχνίται”.
Την πελασγική του δε προέλευση συνδυάζει με το γεγονός ότι η περιοχή μας είναι γεμάτη από κάθε λογής μνημεία, και αρχαιολικά. Εννοεί εκείνα που προέκυψαν από τις ανασκαφές του Εφόρου αρχαιοτήτων Χαριτωνίδη το 1960, στα οποία αναφερθήκαμε το καλοκαίρι αναλυτικά αλλά και ο ίδιος με κάθε λεπτομέρεια της τοποθεσίας περιγράφει.
Έτσι τοποθετεί το όνομα “Πολιχνίτος” στα μέσα του 16ου αι. πΧ.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι Πελασγοί, εγκατεστημένοι όχι μόνο στο Αιγαίο, στην Κρήτη, στην ηπειρωτική Ελλάδα, κυρίως στη Θεσσαλία αλλά και σε μεγάλο μέρος τηα Μεσογείου ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό ο οποίος επηρέασε καθοριστικά τον πολιτισμό των περιοχών αυτών.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο αείμνηστος Χ. Καρατζάνος θεωρεί την ιστορία του τόπου μας “μοναδικήν τόσον δια την εναλλαγήν και συμπλοκήν των στοιχείων της όσον και δια το μάκρος της”.
ΠΗΓΗ Γ’
Από τα μέσα του 15ου αιώνα άρχισαν να συγκεντρώνονται οι κάτοικοι των μικρών χωριών και έδωσαν στο νέο οικισμό το όνομα Πολιχνίτος. Η εκδοχή ότι το όνομα του χωριού μας ετυμολογείται από τα πολλά ίχνη, τους πολλούς δηλαδή οικισμούς, οι κάτοικοι των οποίων συμπτύχθηκαν για να κάνουν ένα μεγαλύτερο, μοιάζει λίγο να πάσχει. Γιατί, το ίχνος ,που σημαίνει σημάδι από τύπωμα, χρειάζεται μεγάλη φαντασία και αρκετή γλωσσική και λογοτεχνική ανοχή, για να ταυτιστεί με σύνολο ανθρώπων.
Έπειτα, ο κόσμος που μαζεύτηκε για να κάνει τον Πολιχνίτο δεν πρέπει να ήταν από άλλες ράτσες και φυλές. Οι μικροοικισμοί, οι οποίοι απείχαν λίγα χιλιόμετρα ο ένας από τον άλλο, δεν μπορεί να ήταν ξένοι μεταξύ τους. Τα “πολλά ίχνη” λοιπόν δεν δίνουν νόημα. Ήταν οι ίδιοι άνθρωποι, με την ίδια γλώσσα, τα ίδια ήθη και έθιμα, όπως ίσως και συγγενείς μεταξύ τους. Και ακόμα, για να δοθεί το όνομα, έστω και με αυτήν την ετυμολογία, θα έπρεπε να είχαν συγκεντρωθεί ταυτόχρονα όλα τα “ίχνη”, για να αποφασίσουν. Η οικιστική πρακτική όμως και η αναφορά του Πολιχνίτου σε κώδικα πριν την Τουρκική κατοχή, μας δείχνει ότι η εγκατάσταση έγινε σταδιακά και επομένως δεν θα ήταν από την αρχή εμφανής η συγκέντρωση των “ιχνών”, για να δοθεί το όνομα.
Το όνομα στα αρχαία θυμίζει πόλη, Πολιόχνη, πολίχνη και είναι υποκοριστικό της πόλης. Ο οικισμός δηλαδή, ήταν μια μικρή πόλη με φιλοδοξίες αστικής διαστρωμάτωσης. Εντύπωση κάνει ότι βρέθηκε ο εγγράμματος, που εμπνεύστηκε και εισηγήθηκε το όνομα. Τούτο μας οδηγεί στη σκέψη ότι ο οικισμός ξεκίνησε πριν την άλωση της Λέσβου από τους Τούρκους (1462), γιατί αμέσως μετά επακολούθησε βαρβαρότητα αμάθεια και πολιτισμικό σκοτάδι.
Από το προλογικό σημείωμα του Τάσου Μακρή στο άλμπουμ : “Ο Πολιχνίτος του 20υ αιώνα” των Κυριάκου Κουκούλα και Τάσου Μακρή.
Προς την ίδια κατεύθυνση στρέφεται ο τρίτος μελετητής της ντόπιας ιστορίας και του πολιτισμού μας, με πλούσια αρθρογραφία και συγγραφική δράση, ο Τάσος Μακρής.
Προστρέχει και αυτός στην αρχαία Πολιόχνη. Γράφει ο Τ. Μακρής:” Το όνομα στα αρχαία θυμίζει πόλη, Πολιόχνη, πολίχνη και είναι υποκοριστικό της πόλις.
” Ο νέος οικισμός δηλαδή, ήταν μια μικρή πόλη με φιλοδοξίες αστικής διαστρωμάτωσης. Τούτο μας οδηγεί στη σκέψη ότι οικισμός ξεκίνησε πριν την άλωση της Λέσβου από τους Τούρκους… (1462)”.
Λίγο λίγο παραπάνω υιοθετεί την άποψη ότι το όνομα “Πολιχνίτος” δόθηκε, όταν οι κάτοικοι των μικρών χωριών συγκεντρώθηκαν στον νέο οικισμό.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Από όλα τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι το όνομα “Πολιχνίτος” υφίσταται από αρχαιοτάτων χρόνων. Άμεσα σχετίζεται με το “Πόλιον” του Σταυράκη Αναγνώστου αλλά και με και την Πελασγική “Πολιόχνη” του Χαρίλαου Καρατζάνου, δεδομένου ότι πολλά Πελασγικά ονόματα διασώζονται στο νησί μας. Και αν δεν ανιχνεύεται τον 16ο αι. πΧ, ίσως να συνδέεται δύο αιώνες αργότερα με την έλευση των Αιολέων στο νησί μας.