Σελίδα λογοτεχνίας: Όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος… Δ. Σολωμός- Περί ομορφιάς και ασχήμιας

Φωτογραφία Βαγγέλης Μόσχος

Ιγνάτης Ψάνης-Φιλόλογος

Εις Φραγκίσκα Φράϊζερ

Επίγραμμα

Μικρός προφήτης έριξε σε κορασιά τα μάτια,

και στους κρυφούς του λογισμούς χαρά γιομάτους είπε:

“Κι αν για τα μάτια σου Καλή, κι αν για την κεφαλή σου,

κρίνους ο λίθος έβγανε, χρυσό στεφάνι ο ήλιος,

δώρο δεν έχουνε για Σε και για το μέσα πλούτος.

Όμορφος κόσμος ηθικός, αγγελικά πλασμένος.”

Διονύσιος Σολωμός, Ζάκυνθος 1849.

– Η Φραγγίσκα ήταν κόρη του Άγγλου Διοικητή του νησιού]

-Επίγραμμα: Ποιητικό είδος που χαρακτηρίζεται από συντομία

Φωτογραφία Γιώργου Αράπογλου

Το επίγραμμα αυτό δεν είναι παρά ένα διαμάντι της σολωμικής ποίησης με το οποίο ο ποιητής εκθειάζει τη γυναικεία ομορφιά, πατώντας στο παλιό πρότυπο του Καλού Καγαθού, όπως και της Ωραίας Ελένης, όπως την παρουσιάζει Όμηρος στην Ιλιάδα.

Ο Σολωμός συχνά έβλεπε την κόρη του Άγγλου Διοκητή να περνά με άμαξα, στη μεγάλη πλατεία, τη Σπιανάδα και θέλησε να υμνήσει την υπέροχη ομορφιά της.
Ο σεβασμός που ένοιωθε αλλά και τα ήθη της εποχής δεν του επέτρεπαν να εκφραστεί ευθέως. Αν έβαζε τάχα, ένα μικρό παιδί να μιλήσει αντί γι’ αυτόν; Μα πώς είναι δυνατόν ένα παιδί μικρό να νιώθει τέτοιο ερωτικό πόθο και διεισδυτική ματιά, ώστε όχι μόνο να περιγράψει τις αρετές του κορμιού, αλλά να εισχωρήσει και στον εσωτερικό κόσμο της νέας και να περιγράφει τις αρετές της ψυχής της;
Η Τέχνη, μέσω της Ποίησης του έδωσε την άδεια και τη νομιμότητα. Το μικρό του παιδί θα αποχτήσει υπερφυσικές ικανότητες και με τη δωρεά της ποίησης θα γίνει ένας προφήτης. Ένας μικρός προφήτης, ώστε με το χάρισμα αυτό να μπορεί να διηγείται και πράγματα μη ορατά στο γυμνό μάτι και ασύλληπτα στον κοινό νου.
Το πιο άψυχο, η πέτρα, καταθέτει τον κρίνον (σύμβολο αγνότητας) και ο ήλιος το χρυσό στεφάνι. Όμως ούτε ο κρίνος ούτε το χρυσοστέφανο συγκρίνονται με την ομορφιά του ψυχικού της κόσμου. Όμορφο το σώμα, ομορφότερη η ψυχή.

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να υπογραμμίσουμε την ευγένεια, τη σεμνότητα και τη ολοφάνερη προσοχή του ποιητή να μη προσβάλει, να μην εκθέσει την κοπέλα, επιστρατεύοντας την κατάλληλη διατύπωση και εκμεταλλευόμενος “ποιητική αδεία” το τέχνασμα του μικρού προφήτη.

Η ομορφιά της κόρης με την απόλυτη, την ασυναγώνιστη μορφή της, εξωτερική και εσωτερική, διαχέεται σε ολόκληρη τη φύση πού την ηθικοποιεί και τη θεοποιεί. Η πλάση είναι θεϊκή΄[αγγελική], γιατί η κόρη με την ομορφιά της μάς την μεταφέρει , μάς την υποβάλλει. Η ομορφιά δεν είναι παρά το μέσον, ένα είδος διασταλτικού μέσου, ένα είδος μεγεθυντικού φακού, για να δούμε τον όμορφο κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε.

Με αφορμή το ποίημα αυτό θα επιχειρήσουμε να προβληματιστούμε πάνω το θέμα της ομορφιάς και της ασχήμιας, όχι ασφαλώς της εξωτερικής, στην εποχή μας.

Η ομορφιά και η ασχήμια είναι σχετικά μεγέθη σχεδόν παντού, στην αισθητική, στο λόγο, στη συμπεριφορά, στην ενδυμασία, στην τέχνη, στην πολιτική κ.λπ.

Η οικογένεια, το σχολείο, η παιδεία του καθενός, η δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων, οι συγκυρίες διαμορφώνουν συνήθως τον καμβά πάνω στον οποίον αφήνουμε όλοι μας καθημερινά ό,τι θεωρούμε ή πιστεύουμε σαν όμορφο.

Την ομορφιά επιδιώκουμε όλοι, σ’ αυτήν ομνύουμε, σ αυτήν υποκύπτουμε και δινόμαστε, γιατί έχει τη δύναμη της αποτοξίνωσης, παρέχει την αίσθηση της πληρότητας, της ικανοποίησης και της επιβράβευσης, τις ψυχικής ηρεμίας και νηφαλιότητας. Μπροστά στην ομορφιά μιας γυναίκας, μπροστά στην ευγένεια και την καλοσύνη, μπροστά στο Τάαζ Μαχάλ, στο άκουσμα μιας γλυκιάς μελωδίας, μπροστά στον πίνακα του Ν. Γύζη “Η Ψυχή”, μπροστά στο χάδι της μάνας ακόμη και ο πιο στρυφνός και άκαμπτος εσωτερικός κόσμος γλυκαίνει, μαλακώνει, αρχίζει να μεταλλάσσεται θετικά.

Όμως, γενικότερα, η ομορφιά είναι διάχυτη γύρω μας. Περιστατικά σε προσωπικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο έρχονται συχνά να την πιστοποιήσουν. Μόνο που πρέπει να την αναζητήσει, να την ψάξει, να την αναγνωρίσει, να την εκτιμήσει και να την αφομοιώσει κανείς.

Δυστυχώς η ασχήμια σε βρίσκει, σε κυκλώνει, σε πολιορκεί από παντού. Έχει τη δύναμη να διαστρέφει σε ελάχιστο χρόνο τα συναισθήματά σου, να παίρνει μεγάλες διαστάσεις, να φαντάζει δυσκολοπολέμητη και συνεπώς να φαίνεται ως η μόνη συνετή λύση να είναι η υποταγή σ’ αυτήν.

Η ασχήμια είναι άμεσα ορατή, είναι θορυβώδης, έχει με το μέρος της θεσμούς και μέσα που τις στηρίζουν, την προβάλλουν και έτσι γρήγορα διαχέεται σε όλο το κοινωνικό σώμα. Τέλος, η ασχήμια έχει τη δύναμη να συμπαρασύρει τους ανέτοιμους, τους ανενημέρωτους, τους απροβλημάτιστους, τους φοβισμένους, τους “πρόθυμους”, τους αμαθείς. Έτσι η αλαζονεία, η ψυχολογική βία, η απληστία, η εξαπάτηση, η παραπλάνηση, η παραχάραξη, η ανεντιμότητα, η υποκρισία, η αναισθησία είναι πια τα καθημερινά μας πρωτοσέλιδα.

Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω λέγεται “μιθριδατισμός”, που πάει να πει ότι βαθμιαία και προοδευτικά εξοικειώνεται οργανισμός μας σε δυσάρεστες καταστάσεις. Στο τέλος, δηλαδή, μπολιαζόμαστε με όλα τα παραπάνω, κατάσταση που οδηγεί σε σοβαρές και μακροχρόνιες μεταλλάξεις του μυαλού και της ψυχής και όλα ή τα περισσότερα τα βλέπουμε ή τα μεταφράζουμε αρνητικά. Έτσι ασχημαίνει ο κόσμος!

Σημ. Ο Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ (132 π.Χ.-63 μ.Χ.) βασιλιάς του Πόντου, επειδή φοβόταν μήπως τον δολοφονήσουν με δηλητήριο, δηλητηρίασε ο ίδιος τον εαυτό του, χρησιμοποιώντας σταδιακά αυξανόμενες μικρές θανατηφόρες δόσεις δηλητηρίου, με αποτέλεσμα να αποκτήσει ανοσία.

Το συμπέρασμα από όλα τα παραπάνω είναι:

Η ομορφιά υπάρχει μέσα μας και γύρω μας, μόνο που πρέπει να μπορούμε να τη δούμε με ξεθόλωτα μάτια, να την επιλέγουμε με καθαρό μυαλό και αυτό θα γίνει, αν δεν ψωνίζουμε από το σωρό, αν ακούμε όποιον φωνάζει, αν βάζουμε κριτήρια γι’ αυτόν που θα μας ενημερώνει,”αν εκλεκτή συγκίνησις το σώμα και το πνεύμα μας αγγίζει” (Κ.Καβάφης)

Φωτογραφία Γιώργος Καρακλάς

Εμείς επιλέγουμε με τις πράξεις και τα λόγια μας, αν θέλουμε να βλέπουμε ή να ζούμε σε ένα κόσμο ” όμορφο αγγελικά πλασμένο” ή σε ένα κόσμο ” άσχημο διαβολικά φτιαγμένο”.