Γιώργος Σαλταμάρας
Θα προσπαθήσω να μεταφέρω αφηγήσεις παλιών καφετζήδων και καφενόβιων καθώς και προσωπικά μου βιώματα από τη δεκαετία του ’60 και μετά. Τα προπολεμικά καφενεία
τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι το 1940, ήταν λιτά, φτωχά από εξοπλισμό και υπηρεσίες.Στα καφενεία αυτής της εποχής υπαγόταν και οι τεκέδες που υπήρχαν στο χωριό. Η επίπλωση και τα σκεύη της εποχής εκείνης ήταν απλά και λιτά. Ο πάγκος, ή τιζιάκ που δέσποζε στη φάτσα της κουζίνας. Στην πάνω επιφάνεια είχε πλάκα μάρμαρο το οποίο χρησιμοποιούσε ο καφετζής για να σημειώνει τα βερεσέδια και τα ποτά των τραπεζιών εξ ου και η φράση «γράψτα στου μάρμαρου». Όταν ο οφειλέτης, ήταν αφερέγγυος, ο καφετζής δεν τα εισέπραττε ποτέ και τα έσβηνε με το σφουγγάρι το οποίο ήταν θαλασσινό, εξ ου και η φράση «τράβα του σφουγκάρ».Πόσες και πόσες ιστορίες είχαν γραφτεί πάνω σ’ αυτά τα μάρμαρα. Ο πάγκος από τη μέσα μεριά και στο πάνω μέρος είχε δυο ή τρία συρτάρια εκ των οποίων το ένα ήταν για το ταμείο, η χουτζιρέ, και τα άλλα για διάφορα έγγραφα και μικροαντικείμενα. Στο κάτω μέρος υπήρχαν δυό ντουλάπια που έβαζαν τους ξηρούς καρπούς και τα διάφορα τρόφιμα που μπορούσαν να συντηρηθούν, όπως ψωμί, ελιές, τυρί και παστά. Στο χώρο της κουζίνας ήταν ο μπουφές που τοποθετούσαν τα διάφορα σκεύη όπως πιάτα, ποτήρια, φλιτζάνια και μαχαιροπήρουνα.
Χαράλαμπος Καρακλάς, καφετζής, με τον Στρατή Σαραντινό και (;) στο καφενείο του” Καλδή”.Από τγο αρχείο του αείμνηστου Στρατή Σαραντινού.
Τα ποτήρια ήταν τεσσάρων ειδών, τα κανονάκια για ούζο ,τα κρασοπότηρα, τα νεροπότηρα καιτα χοντρά ποτήρια με κολώνα για τα ροφήματα . Τα φλιτζάνια ήταν δύο ειδών, τα χοντρά και τα λεπτά που τα χρησιμοποιούσαν ανάλογα με τις προτιμήσεις των θαμώνων. Η γωνιά με το πυρομάχι που άναβε η πυρήνα για να ψηθούν οι καφέδες. Το δοχείο με βρισάκι ή τζουζβές, πάνω στη φωτιά με συνεχώς ζεστό νερό, η καφετιέρα με τον καφέ και τη ζάχαρη και τα μπρίκια, μονό και διπλό. Ο νεροχύτης η πλύστρης με το βρισάκι για να πλένουν τα σκεύη και η στραγγιστί ρα για να τα στραγγίζουν. Η φουφού σε εξωτερικό χώρο που έκαιγε κάρβουνα για μαγείρεμα και ψήσιμο. Ένα ρολόι τοίχου η επιτραπέζιο. Ορισμένα καφενεία είχαν και ραδιόφωνο βραχέων κυμάτων με υγρή μπαταρία. Το γραμμόφωνο με το μεγάλο χωνί και τις βαριές πλάκες με τα τραγούδια της εποχής.
Στο τιζιάκ του καφενείου του Χιωτέλλη. Από αριστερά Χιωτέλλης Παναγιώτης, Πατσατζής Ευστράτιος, Πλάνης Παναγιώτης, Χιωτέλλης Μήτσος, καφετζής,Αδαλής Ευτράτιος (Πανουπρούτς). Από το αρχείο Ζuros Antonios.
Γύρω γύρω μέσα στο χώρο του καφενείου υπήρχαν καναπέδες. Τα τραπέζια ήταν πιο χαμηλά από τα σημερινά προσαρμοσμένα στο ύψος των καρεκλιών. Πολλά καφενεία δεν είχαν καρέκλες αλλά καρεκλιά. Ένα μεγάλο μαγκάλι βρισκόταν στο μέσον του καφενείου το οποίο χρησιμοποιούσαν το χειμώνα για θέρμανση και για να ψήνουν διάφορους μεζέδες κυρίως ψάρια και όστρακα που υπήρχαν σε αφθονία. Οι ναρκιλέδες που φουμάριζαν οι θεριακλήδες τουμπεκί. Τα λυχνάρια στην αρχή και οι λάμπες πετρελαίου μετά για φωτισμό το βράδυ. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι το καφενείο του Θεόφιλου Σκορδαλού διέθετε και λατέρνα την οποία κληρονόμησε η εγγονή του Μυρσίνη Σκορδαλού. Πολλά καφενεία την εποχή εκείνη σε κάποιο χώρο τους είχαν πατάρι με κρεβάτια για τον ίδιο τον καφετζή η για ξένους επισκέπτες. Επίσης πολλά είχαν κάποιο ιδιαίτερο χώρο για κουρείο.
Καφενείο Δημητρίου Ξυνόροδου, Νυφίδα, 1934- Οικογένειες Δημητρίου Ξυνόροδου και Κωστομοίρη Παναγιώτη (Κουμπαράκ’)
Την εποχή που αναφέρομαι δεν είχαν μεζέδες με τη σημερινή μορφή που ξέρουμε. Με το ρακί έτρωγαν ξηρούς καρπούς, καβουρτισμένα ρεβίθια και αποξηραμένα φρούτα όπως σύκα, σταφίδες. Σε μεγάλες ψαριές έψηναν ψάρια και όστρακα πάνω στη μαγκάλα. Είχαν πάντα παστά ψάρια ,ελιές και τυρί που ήταν σε αφθονία. Στις μεγάλες γιορτές, εθνικές και θρησκευτικές και σε μεγάλα οικογενειακά γεγονότα, αρραβώνες, γάμους και βαφτίσεις, έφερναν παραδοσιακά φαγητά από τα σπίτια τους οι θαμώνες.
Το ρακί που φτιαχνόταν από τσίπουρο κρεμμύδια και γλυκάνισο το προμηθευόταν από ντόπια ρακοκάζανα. Εκτός από ρακί τα καφενεία πρόσφεραν και κρασί το οποίο προμηθευόταν από ντόπιους παραγωγούς. Τον καφέ τον αγόραζαν ωμό κουκούτσι και αφού τον καβούρτιζαν στο μαγκάλι τον έσπαγαν και τονέτριβαν σε μεγάλο και βαθύ μαρμάρινο γουδί. Όλη η επεξεργασία του καφέ γινόταν από τον καφετζή. Τα καφενεία πρόσφεραν και ροφήματα βοτάνων ,γλυκά κουταλιού, μαστίχα Χίου και λουκούμια. Στις αρχές του περασμένου αιώνα κυκλοφόρησε η βαρελίσια μπύρα και το κονιάκπολύ περιορισμένα, γιατί ήταν είδη πολυτελείας και δεν τα διέθεταν όλα τα καφενεία. Τη δεκαετία του ’30 κυκλοφόρησαν τα ξύλινα ψυγεία στα οποία η ψύξη γινόταν με παγοκολώνες, που τις προμηθεύονταν από το παγοποιείο του χωριού. Την ίδια εποχή κυκλοφόρησαν και οι γκαζόζες που παράγονταν στο χωριό. Τα καφενεία ήταν αυστηρά χώρος ανδροκρατούμενος. Από τουρκοκρατίας και μέχρι το 1940 λειτούργησαν στον Πολιχνίτο τα παρακάτω καφενεία:
Ο “θείος”, Θεόφραστος Κακάμπουρας, με την τραγιάσκα, τα τσούζει με την παρέα του στη λουκάντα (εστιατόριο), που διατηρούσε στο τσαρσί (επάνω αγορά). Φωτογραφία από το λεύκωμα Κ. Κουκούλα και Τ. Μακρή.
ΑΓΟΡΑ ή ΤΣΑΡΣΙ
1. Κωστομοίρης Γεώργιος, 2. Τσολάκης Χαρίλαος, 3. Βρίσαλης Δημήτριος, 4. Κουρουβακάλης Δημήτριος, 5. Κτανής Στρατής, Βεργωτής, 6. Κακάμπουρας Παναγιώτης ή Σφύχτρος, 7.Παπάς ή Παπαχίου Ευστράτιος, 8. Ψάνης Δημήτριος, 9. Αδελφοί Χρ. Καρπέτα, 10. Κακάμπουρας Θεόφραστος ή Σάββαρος (λουκάντα), 11. Σκορδαλός Θεόφιλος
ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΑ
1. Μουζάς Θεόδωρος, 2. Περδικούλης Ηλίας, 3.Καμπεζάς Γεώργιος ή Κτσουραδής, 4. Αντωνάκας Νικόλαος ή Σαντές, 5. Συκάς Στρατής.
ΕΙΣΟΔΟΣ ΧΩΡΙΟΥ ΜΕΧΡΙ ΨΑΡΑΔΙΚΑ
1. Καφενείο εκκλησίας Αργυρίου Παναγιώτης, 2. Καραγεωργίου Ευστράτιος 3. Καλδής Γεώργιος, 4. Βεργωτής Διονύσιος ή Νιόνιος, Ψάνης Μανώλης ή Σκλάρ’, 5. Αλάνης Δ. Γεώργιος, (είχε και ρακοκάζανο -αποστακτήριο).
ΜΑΚΡΥ ΣΟΚΑΚΙ
1. Σαλταμάρας Γεώργιος, 2. Αρχοντούλης Δημήτριος ή Λουλουδιά, 3. Σπακουρής Γεώργιος, 4. Σαντής ή Νταγής. Οι Ζ. Παυλόπουλος – Γ. Παπαγιάννης στο βιβλίο τους με τίτλο «Oι οικογένειες της Μεγάλης Ελλάδας», αναφέρει ότι στον Πολιχνίτο κατά το έτος 1920 λειτουργούσαν εκτός από αυτά που αναφέρουμε παραπάνω και τα εξής καφενεία: Βγενάς Δ. Ευστράτιος, Βερβέρης Ιωάννης,Θεοδωρέλλης Ν. Ανδρέας, Καραγιώργης Δ. Γεώργιος, Καχπέναλης Δ. Γεώργιος, Κουλαράς Δ. Γεώργιος, Μανώλας Γ. Κομνηνός, Μουχτούρης Εμ. Γεώργιος, Πάλλης Μαΐστρος, Πονηρός Ευσ. Θεόφιλος, Σαμαράς Δ. Χαράλαμπος, Στεφανής Δ. Στέφανος, Χριστιανός Ε. Γεώργιος
Καφενείο Αμμούδι, Νυφίδα, 1943-Διακρίνονται: Μοιρασγεντής Παναγιώτης, Κουκούλας Κυριάκος, Τσιτσάνος Ευστράτιος, Τσιτσάνος Γεώργιος, Τσιτσάνος Χαράλαμπος. Καθιστός: Σαντής Γεώργιος
ΣΚΑΛΑ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ
Ήταν ένας οικισμός με μόνιμους κατοίκους γι αυτό λειτουργούσε και Δημοτικό Σχολείο. Ήταν ένα αξιόλογο εμπορικό λιμάνι και βιομηχανικό κέντρο με ελαιοτριβείο, πυρινελαιουργείο, σαπωνοποιείο. Γινόταν παραγωγή και συσκευασία αλιπάστων, παραγωγή άλατος και
ελαιολάδου, αλιεία ψαριών. Γι αυτό το λόγο εξάλλου είχε και τελωνείο. Λειτουργούσαν λοιπόν τα παρακάτω καφενεία:
1. Γιασάς Γρηγόριος ή Γιάνναρος, 2. Κιντάς Αριστείδης, 3. Καββαδάς Παναγιώτης, 4. Ζακχαίος Παναγιώτης, 5. Άντανας Ιωάννης, 6. Σαντής Ευστράτιος ή Μαύρος, 7. Καπής Νικόλαος, 8. Χατζηευστρατίου Παναγιώτης, 9. Ζουπαντής Απόστολος, 10. Καπής Ευστράτιος, 11.
Κουμάνιας Γεώργιος.
ΝΥΦΙΔΑ: 1. Μπασκαλής Βασίλειος, 2. Σεβαστέλλης Ιγνάτιος, 3.Ξυνόροδος Δημήτριος, 4. Σαλταμάρας Γεώργιος (Αμμούδι).
Καφενείο Δημήτρη Σαλταμάρα, 1955- Διακρίνονται από αριστερά (;), Κλούρας, Δημ. Σαλταμάρας, Μανώλης Καράτζανος, (;)
ΑΓΡΟΚΗΠΙΑ
Τα αγροκήπια ήταν καφενεία, σαν τα σημερινά εξοχικά κέντρα, τα οποία διέθεταν εκτός από ποτό και φαγητό και ζωντανή μουσική. Η διαφορά με τα καφενεία ήταν ότι είχε θαμώνες και γυναικείο πληθυσμό πάντα σε οικογενειακό πλαίσιο. Προπολεμικά στον Πολιχνίτο λειτούργησαν τα αγροκήπια: Κουτρή Θεόφιλου, Κατάκου Χαρίλαου, Χατζησταυράκη Παναγιώτη και Καζάνη. Μετά το 1940 και συγκεκριμένα μετά τον εμφύλιο πόλεμο που
άρχισε να ομαλοποιείται η ζωή άλλαξε η κοινωνική και οικονομική κατάσταση των κατοίκων, εξελίχτηκε η τεχνολογία με επακόλουθο και τον εκσυγχρονισμό των καφενείων. Μπήκε ο ηλεκτρισμός στη ζωή μας. Κυκλοφόρησαν τα ηλεκτρικά ψυγεία βιτρίνες, οι γκαζιέρες και τα πετρογκάζ για τους καφέδες και το μαγείρεμα, η υδροδότηση των καφενείων από το Δημοτικό Δίκτυο, τα πιο σύγχρονα τραπεζοκαθίσματα, τα γραμμόφωνα τα πικάπ και τα ηλεκτρόφωνα. Υποχρεωτικά η τηλεόραση μπήκε στη ζωή του καφενείου. Η πρώτη τηλεόραση στον Πολιχνίτο
μπήκε στο καφενείο του Γρηγορίου Παττακού λόγω υψομέτρου (για να πιάνει το σήμα). Κυκλοφόρησαν τα εμφιαλωμένα ποτά, ούζο, μπύρα, κρασί, καθώς και τα αναψυκτικά πορτοκαλάδες, λεμονάδες. Η κυκλοφορία του χρήματος αύξησε τους θαμώνες των καφενείων οι οποίοι έγιναν και πιο απαιτητικοί. Τα καφενεία με τα ποτά προσφέρουν και μεζέδες σε καθημερινή βάση. Το χαρτοπαίγνιο και το τάβλι έγιναν βασικές υπηρεσίες που προσφέρουν τα καφενεία. Η χρήση χώρων υγιεινής έγιναν υποχρεωτικοί που προπολεμικά ήταν ανύπαρκτοι. Τα μαγκάλια καταργήθηκαν και τη θέση τους πήραν οι σόμπες με καυσόξυλα, όπως και οι λάμπες πετρελαίου έδωσαν τη θέση τους στο συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα. Στις γιορτές και τα πανηγύρια το γλέντι πλαισιωνόταν από ζωντανή μουσική. Ο εκσυγχρονισμός αυτός έφερε δειλά δειλά και τις γυναίκες στα καφενεία, φυσικά μόνο σε γιορτές και σε οικογενειακό περιβάλλον. Μετά τη δεκαετία του ’50 η μόδα του παραθερισμού έδωσε την ευκαιρία να λειτουργήσουν πολλά καφενεία και στα παραθαλάσσια του Πολιχνίτου στη Σκάλα κατά κύριο λόγο και στη Νυφίδα. Καφενεία λειτουργούσαν προπολεμικά αλλά και μετά τον πόλεμο μέσα στον αύλειο χώρο των ελαιοτριβείων την περίοδο έκθλιψης του ελαιοκάρπου για την εξυπηρέτηση των ελαιοπαραγωγών. Σε δημοπρασία έβγαιναν οι εξωτερικοί χώροι των εξωκκλησίων Ταξιάρχης Τραπεριάς και Παναγιούδας στη Σκάλα για χρήση καφενείου τους θερινούς μήνες που υπήρχαν παραθεριστές. Θα κάνω μια καταγραφή των καφενείων σαν ιδιοκτήτες της επιχείρησης γιατί στα περισσότερα παραμένουν τα κτίσματα αλλά αλλάζουν οι καφετζήδες
Στη μέση, όρθιος. ο Χαράλαμπος Ψάνης, καφετζής, με πελάτες. Φωτογραφία Μαρία Ψάνη
ΑΓΟΡΑ Ή ΤΣΑΡΣΙ
1. Κωστομοίρης Γεώργιος, 2. Χιωτέλλης Δημήτριος,3. Αργυρίου Ευστράτιος, 4. Τσολάκης Χαρίλαος, 5.Βρίσαλης Δημήτριος, 6. Βαρβάκης Παναγιώτης, 7. Χάνος Ευστράτιος, 8. Μοιρασγεντής Κομνηνός, 9. Παπάζογλου Θεόδωρος, 10. Κατάκος Γεώργιος, 11. Κουρουβακάλης Δημήτριος, 12. Ψάνης Χαράλαμπος, 13. Στρούμπας Παναγιώτης. Επίσης λειτουργούσε πολιτιστική λέσχη υπό την αιγίδα πολιτιστικού συλλόγου η οποία εκτός από επιτραπέζια παιχνίδια πρόσφερε καφέ, αναψυκτικά, ποτό και φαγητό.
ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΑ
1. Γόμος Δημήτριος, Τσιτσάνος Γρηγόριος, 2. Αδελφοί Θεοδωρέλλη, 3. Αντωνάκας Νικόλαος ή Σαντές, 4. Καμπεζάς Δημήτριος, 5. Περδικούλης Ευστράτιος, 6. Ανδρεαδέλλης Ευστράτιος
.ΕΙΣΟΔΟΣ ΧΩΡΙΟΥ ΜΕΧΡΙ ΨΑΡΑΔΙΚΑ
1.Κατρακάζας Ιωάννης και Πανσεληνάς Χαρίλαος, 2. Τζώρτζης Δημήτριος ή Μποχούρης, Δαρατζίκης Πάτροκλος, 3. Τυρανής Δημήτριος, 4. Αδελφοι Καραγεωργίου, 5. Καραπιπέρης Μανώλης, Σαββαδέλλης Κώστας, 6. Κουμάνιας Μιχάλης, 7. Βενετής Ιωάννης, 8. Καρακλάς Χαράλαμπος, 9. Σκούλικας Γεώργιος, Χατζηκομνηνός Φώτας, 10. Ψάνης Εμμανουήλ, Γιανναρέλλης Κυριάκος, 11. Κακαλιάς Γεώργιος, 12. Συκάς Γεώργιος ή Κονοστάσι, 12. Μπαρούτης Σπύρος, Ζουμπούλης Ευστράτιος. 13. Μαγκούσης Δημήτριος, 14. Παττακός Ευστράτιος (παλιό γυμνάσιο).
Καφενείο Δημητρίου Σαλταμάρα, μακρύ σοκάκι, 1956. Διακρίνονται από δεξιά: Σαλταμάρας Δημήτριος, καφετζής, Κλούρας Μπάνος, Κορδώνης Γεώργιος, (Λουκέλ’), Μανώλης Καρατζάνος ή Σίλερος.
ΜΑΚΡΥ ΣΟΚΑΚΙ
1. Σαλταμάρας Δημήτριος, Γιαννέλλης Δημήτριος, Σαλταμάρας Βασίλειος, 2. Μαλλής Δημήτριος, 3. Πατακός Γρηγόριος, 4. Ανδρεαδέλλης Δημήτριος Ευστράτιος ή Mπρίκι, 5. Χατζησταυράκης Παναγιώτης, 6. Σαντής ή Νταγής.
ΣΚΑΛΑ
1. Πλωμαρίτης Παναγιώτης, Συκάς Γεώργιος, Βενετής Εμμανουήλ, Ζουμπούλης Ευστράτιος, 2. Κρικλάνη Χρυσούλα, Αράπογλου Κατερίνα, 3. Ζουπαντής Απόστολος, 4. Παττακός Δημήτριος, 5. Φουντούλης Ιωάννης, 6. Ασβεστάς Δημήτριος, 7. Κωστομοίρης Χαρ.,
Ψάνης Χαράλαμπος, 8. Μουχτούρης Δημήτριος, 9. Κουμάνιας Μιχάλης, 10. Γιανναρέλλης Κυριάκος, 11.Συκάς Σαράντος.
ΝΥΦΙΔΑ
1. Άντανας Ευάγγελος, 2. Μουτζούρης Παναγιώτης (Περιβόλα), 3. Αγοραστός Απόστολος, 4. Πατσατζής Παναγιώτης, 5. Συκάς Γεώργιος, 6. Μέστρος Βασίλειος, 7. Τσιτσάνος Γρηγόριος, 8. Μοιρασγεντής Δημήτριος, 9. Κατσάνης, 10. Κουκούλας Δημήτριος, Συκάς Ευστράτιος, Χαραλαμπής Αντώνιος, Κουκούλας Γεώργιος, Γιώτης, 11. Χριστοδούλου Γεώργιος ή Αλκόλ (Αμούδι)
Τα καφενεία έπαιξαν σπουδαίο κοινωνικό, πολιτιστικό και ψυχαγωγικό ρόλο στην κοινωνία. Ήταν τόπος συνάντησης των ανδρών για να κλείσουν δουλειές, να ενηµερωθούν για την κοινωνική και πολιτική κατάσταση, να ψυχαγωγηθούν και να χαλαρώσουν µε τα ουζάκια τους µετά το µεροκάµατο. Τώρα πού τα χωριά έχουν ερηµώση και όσοι έχουν µείνει είναι γέροι, στα καφενεία βρίσκουν ένα ζεστό τσάι και ένα πιάτο φαί. Σήµερα λειτουργούν στον Πολιχνίτο πολύ λίγα καταστήµατα µε τη µορφή του καφενείου που ξέραµε: Καραµπάλης Παναγιώτης (Τζίµης), Παπανικολάου Ρούλα, Βενετής Εµµανουήλ, Χαραλαµπής Κωνσταντίνος, Βεργωτής Χαράλαµπος και Καπάτου Ειρήνη. Σκάλα Πολιχνίτου: Αράπογλου Γεώργιος, Ζουµπούλη Σταµατία, Τζιµής Σπύρος. Νυφίδα: Τσολάκης Τάκης.
Επίσης λειτουργούν τα καφέ-ουζερί (ταβέρνες) στη Σκάλα του Κατωτριώτη Γεωργίου και Καραµπάλη Γιώτη και στη Νυφίδα των αδερφών Τσιτσάνου.
Ορισµένα καφενεία πήγαν από πατέρα σε γιό, όπως το πατρικό µου που το λειτούργησε ο παπούς µου Γεώργιος Σαλταµάρας από το 1905 µέχρι το 1944 στον Πολιχνίτο και από το 1910 µέχρι το 1944 στο Αµούδι. Μετά το πήρε ο πατέρας µου ∆ηµήτριος Σαλταµάρας από το 1940 µέχρι το 1988.
Την αναφορά µου αυτή αφιερώνω σε όλους τους καφετζήδες που πέρασαν τη ζωή τους µέσα στο καφενείο και έχουν φύγει από τη ζωή.
Τέλος, πιστεύω οτι αξίζει τον κόπο να ξεκινήσει µία προσπάθεια συλλογής φωτογραφιών µε τα παλιά καφενεία του Χωριού και να δηµιουργηθεί ενα βιβλίο – αλµπουµ µε τους χώρους αυτούς που έχουν έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον. ∆ε λείπουν ικανοί και άξιοι συγχωριανοί µας, που µπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλία.