Ιγνάτης Ψάνης

Νιώθουμε όχι μόνο Εθνική υποχρέωση αλλά και απέραντο ηθικό χρέος να εξάρουμε το ήθος ανθρώπων οι οποίοι παραμερίζουν τα προσωπικά τους συμφέροντα, βγαίνουν έξω από τονκλειστό κύκλο του στενού περιβάλλοντός τους, για να συναντηθούν με τις πανανθρώπινες αξίες και να αγωνιστούν για την Ελευθερία και πολύ περισσότερο όχι για την Ελευθερία του δικού τους έθνους αλλά για την ελευθερία άλλων Εθνών και μάλιστα όταν αυτά βρίσκονται στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Το παράδειγμα του Αμερικάνου γιατρού Σάμουελ Χάου, που επανειλημμένα ήρθε στην Ελλάδα, για να στηρίξει και να βοηθήσει τον απελευθερωτικό Αγώνα μας και να συγκεντρώσει στην Αμερική χρήματα για αυτόν τον Αγώνα είναι από αυτά τα παραδείγματα που πρέπει να μας φωτίζουν και να μας καθοδηγούν, ειδικά στις μέρες μας. ‘Αδολος, ανιδιοτελής, καθόλου ρομαντικός, αντίθετα απολύτως συνειδητός. Η Παλιγγενεσία του 1821 θα είναι πάντοτε πηγή ανεξάντλητων και ποικίλων συναισθημάτων και γεγονότων.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ ΕΓΚΩΜΙΟ ΣΤΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑ ΙΑΤΡΟ ΣΑΜΟΥΕΛ ΧΑΟΥ

Ο Σάμουελ Γκρίντρλεϊ Χάου, υπήρξε Αμερικανός Φιλλέλληνας που αμέσως μετά την αποφοίτησή του από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαντ, το 1824, διάσχισε τον Ατλαντικό Ωκεανό για να συμμετάσχει ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων από τους Τούρκους.

Διακριτός μεταξύ των Φιλελλήνων, η φήμη του στους Έλληνες, παραμένει, διαχρονικά, υποδεέστερη της σημαντικής προσφοράς του. Προκαλεί όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξίζει προσεκτικής μελέτης, η πολυσχιδής προσωπικότητά του, οι γνώσεις και ικανότητες του, το πάθος του για την ελευθερία και η θυσιαστική αφοσίωσή του στον αγώνα των Ελλήνων. Σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να διακρίνει κανείς στο πρόσωπό του αφελή ρομαντισμό ή αδίστακτο τυχοδιωκτισμό. Η εμπνευσμένη, ανεξάντλητη και πληθωρική δράση και προσφορά που επέδειξε κατά την μακροχρόνια παραμονή του στην επαναστατημένη Ελλάδα, επισφραγίσθηκε με θαυμαστά επιστημονικά και κοινωνικά επιτεύγματα όταν επέστρεψε στην πατρίδα του.[…]

Γόνος εύπορης αστικής οικογένειας στην Βοστώνη, αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και βοηθούμενος από το φιλελληνικό κομιτάτο αναχώρησε με πλοίο της εποχής (μπρίκι) για την μακρινή Ελλάδα. Έφτασε τον Φεβρουάριο του 1825 όταν ο αγώνας των Ελλήνων έμπαινε στην πιο επικίνδυνη φάση του, με τον Ιμπραήμ να αποβιβάζεται στην Μεθώνη. Φιλόξενο μεν, αλλά εξαιρετικά δύσκολο έως επικίνδυνο το περιβάλλον στο οποίο θα έπρεπε να επιζήσει και να προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες. Η κατάταξή του στο «στρατό» το μόνο που του εξασφάλιζε ήταν την νομιμότητα των μετακινήσεων για τις δράσεις του. Κανένας δισταγμός, καμιά αμφισβήτηση από μέρους του και για τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Η κακοτράχαλη Πελοπόννησος δεν τον εμπόδισε να βρεθεί στα πεδία των συγκρούσεων και να παρακολουθεί από κοντά τα φλεγόμενα κάστρα στον κόλπο του Ναυαρίνου έτοιμος να συνδράμει και ως γιατρός και ως απλός μαχητής, με το ντουφέκι, τα πιστόλια και το γιαταγάνι του, στην αναχαίτιση του Ιμπραήμ. Βρέθηκε στο πεδίο της μάχης προσφέροντας, με γνώση, πάθος και αυτοθυσία, τις υπηρεσίες του, στην επιτυχή αντιμετώπιση των Τουρκοαιγυπτίων στους Μύλους.

Βασικό ορμητήριο της δράσης του ήταν, το Ναύπλιο, η Αίγινα, ο Πόρος, η Ύδρα, οι Σπέτσες. Οργάνωσε Νοσοκομεία, διετέλεσε Ιατρός- Χειρουργός σε πλοία του ελληνικού στόλου αλλά και στην ναυαρχίδα «ΚΑΡΤΕΡΙΑ» υπό τον Ναύαρχο Κόχραν.

Καρτερία, το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοιο του Επαναστατικου Αγώνα

Συμμετείχε στην εκστρατεία επαναστατικού ξεσηκωμού της Κρήτης καθώς και σε μάχες γύρω από την πολιορκούμενη από τους Τούρκους Αθήνα. Τον Νοέμβριο του 1827, με υπόδειξη της ελληνικής κυβέρνησης, επέστρεψε στην Αμερική προκειμένου να συντονίσει-ενισχύσει την συγκέντρωση βοήθειας προς την λιμοκτονούσα Ελλάδα.

Επέστρεψε σε ένα χρόνο, Νοέμβριο του 1828, με «γεμάτες αποσκευές», έτοιμος να συνεχίσει με πίστη, επιμονή, φαντασία και ενθουσιασμό την φιλάνθρωπο δράση του. Ήταν ο αφοσιωμένος στον άρρωστο Ιατρός, ο άοκνος διανομέας τροφίμων και ρουχισμού στους πεινασμένους και ρακένδυτους Έλληνες, ο εμπνευσμένος ιδρυτής και διοικητής Νοσοκομείων, ο επιβλέπων εργοδότης της κατασκευής λιμενοβραχίονα στο λιμάνι της Αίγινας, ο εισηγητής και δημιουργός πρότυπου οικισμού εγκατάστασης προσφύγων στα Εξαμιλία Κορινθίας, της περίφημης αλλά βραχύβιας Ουανσικτιονίας, λόγω της οριστικής αναχώρησής του.

Με την επιστροφή του στην Αμερική συνέχισε το φιλανθρωπικό του έργο και φρόντισε για την επιστημονική του ανέλιξη. Εξειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία, στο Παρίσι το 1831. Κατά την εκεί παραμονή, το ανήσυχο πνεύμα του δεν έμεινε ασυγκίνητο από τους αγώνες ανεξαρτησίας των Πολωνών και συμμετείχε ενεργά εκθέτοντας τον εαυτόν του σε επικίνδυνες καταστάσεις. Μετά την οριστική επιστροφή του στην Βοστώνη, ιδρύει και διευθύνει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις ΗΠΑ, την περίφημη Σχολή Τυφλών Πέρκινς και αργότερα ειδικό σχολείο για παιδιά με διανοητική καθυστέρηση καθώς και ειδικό τυπογραφείο για την εκτύπωση βιβλίων προς χρήση των κωφαλάλων. Εκτός από το φιλανθρωπικό του έργο, διαρκείς ήταν οι αγώνες του για τα δικαιώματα των γυναικών, την βελτίωση της θέσης των μαύρων και την κατάργηση της δουλείας με πλήθος ομιλιών και άρθρων αλλά και με την έκδοση της εφημερίδας «Ημερήσια Κοινοπολιτεία». Στον αμερικανικό εμφύλιο συμμετείχε ως Ιατρός στον στρατό των Βορείων. Την Ελλάδα επισκέφθηκε για λίγο ξανά το 1844 και επανήλθε το 1867 προκειμένου να ενθαρρύνει, να προβάλλει και να βοηθήσει την επανάσταση των Κρητών (1866-69), εκδίδοντας παράλληλα στην Βοστώνη μια μικρή εφημερίδα με τίτλο «Ο Κρητικός» (The Cretan) . Αξίζει να αναλογισθούμε ότι για χάρη της Ελλάδας, ο Χάου, διέσχισε οκτώ φορές τον Ατλαντικό ωκεανό με τα καράβια εκείνης της εποχής.

Δεν ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος ο Σάμουελ Χάου! Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο καθαρά συγγραφικό του έργο με το οποίο τεκμαίρεται η συγγραφική του δεινότητα και το λογοτεχνικό του ταλέντο. Τα γραπτά του αποτελούν σημαντική και αυθεντική πηγή γνώσης – κατανόησης για τα επαναστατικά γεγονότα, τους πρωταγωνιστές της επανάστασης, την νοοτροπία των απλών ανθρώπων και του κοινωνικού υπόβαθρου της εποχής. Κατά την ολιγόμηνο παραμονή του στην Αμερική, το 1828, εξέδωσε, σε χρόνο ρεκόρ, ογκώδες σύγγραμμα με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ» με κύριο στόχο την άμεση ενημέρωση της αμερικάνικης κοινής γνώμης για την ελληνική επανάσταση, χωρίς να διεκδικεί την πληρότητα και την ακρίβεια που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν κάθε επιστημονική ιστορική μελέτη. Επίσης κατά την εδώ παραμονή του, κατέγραφε σχεδόν ανελλιπώς, σε πρόχειρα σημειώματα, τα γεγονότα, τις σκέψεις, τα καθημερινά του βιώματα. Προφανώς οι σημειώσεις του αποτέλεσαν την κύρια πηγή των δεδομένων για την συγγραφή της “ Ιστορικής Σκιαγραφίας”. Μετά τον θάνατό του, δημοσιεύθηκαν τα διασωθέντα αποσπάσματα του προσωπικού του ημερολογίου, τα οποία μεταφράσθηκαν στα Ελληνικά το 1906, με τον τίτλο «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ 1825-1829». Μέσα στις σελίδες του ημερολογίου καταγράφονται συμβάντα και βιώματα ενώ παράλληλα εκφράζονται σκέψεις, κρίσεις και τολμηρές επικρίσεις. Αν δεχθούμε ότι, μια ιστορική πραγματικότητα συντίθεται από τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά και από την αύρα-αρώματα που διαπνέουν και διαποτίζουν τα γεγονότα, αναδεικνύεται το πλεονέκτημα εκείνων που τα βιώνουν. Ο Σάμουελ Χάου, όχι μόνον έζησε την επανάσταση αλλά διέθετε και τις «ευαίσθητες κεραίες» για να συλλαμβάνει τα αρώματα – οσμές των γεγονότων. Επιπρόσθετα, είχε την ικανότητα να μας τα μεταφέρει αυθόρμητα, αυτούσια, αυθεντικά μέσα από την ανιδιοτέλεια της υποκειμενικότητας του. Καταγράφει την πραγματικότητα όπως αυτή «πέφτει» στην αντίληψή του, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται, χωρίς να αποφεύγει την κρίση, αλλά και την αναζήτηση και προβολή αυτού που ο ίδιος θεωρεί πρέπον και συμφέρον για την ευόδωση του αγώνα. Επίσης, μέσα στα γραπτά του, αναδεικνύονται ανάγλυφα ο χαρακτήρας και οι ιδέες αυτού του γεννημένου ανθρωπιστή και φιλελεύθερου. Οι ψυχικές του μεταπτώσεις και η παρατηρούμενη, μερικές φορές, ανακολουθία των διαθέσεων και κρίσεών του, δεν θα πρέπει να αποδοθούν σε αστάθεια του χαρακτήρα, αλλά στη διαρκή εναλλαγή των παραστάσεων, στην πλήρη αβεβαιότητα και τους αναρίθμητους κινδύνους. Πάνω από όλα είναι ανθρώπινος, με αδυναμίες, αμφιταλαντεύσεις, κλονισμούς, με μόνη σταθερή προσήλωση την εκτέλεση του καθήκοντος μέσα από την προσφορά στον πάσχοντα και την επιτυχία του αγώνα για ελευθερία της Ελλάδας.

Η Ελλάς, ευγνωμονούσα, του απένειμε το 1835 τον «Μεγάλο Σταυρό του Σωτήρος» για την προσφορά του στον αγώνα. Πρόσφατα, το 2019, τοποθετήθηκε στην προβλήτα του λιμένα της Αίγινας μνημείο με ανάγλυφη την μορφή του μεγάλου αυτού φιλέλληνα, ενώ στο Ηράκλειο της Κρήτης, μικρή οδός, ανεπίγνωτα για τους πολλούς, φέρει – ανορθόγραφα- το όνομά του.