Φωτογραφία emprosnet-Τα αδιάντροπα του κλήδονα
Πηνελόπη Ψάνη – Φιλόλογος-Λαογράφος
O Κλήδονας είναι προχριστιανικό έθιμο, που στηρίζεται στην αντίληψη ότι τα άστρα επιδρούν στη ζωή των ανθρώπων γενικά. Οι εκδηλώσεις του εθίμου συνδέονται με τις θερινές τροπές του ήλιου και έχουν περιεχόμενο καθαρτικό και μαντικό. Μέσα από αυτές επιζητούν οι κοπέλες που παίρνουν μέρος (αλλά και οι άντρες) να δουν την τύχη τους. Μαζί όμως με τους νεότερους συνηθίστηκε να παίρνουν μέρος και οι μεγαλύτερης ηλικίας. Έτσι κατάντησαν οι εκδηλώσεις αυτές να έχουν και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, μία και στις μικρές επαρχιώτικες κοινωνίες είναι λιγοστές οι εκδηλώσεις διασκέδασης προπαντός για τις γυναίκες. Την παραμονή το βράδυ (23 Ιουνίου) βάζουν σε ένα δοχείο νερό και μέσα ρίχνει ο καθένας ένα μικρό αντικείμενο αντιπροσωπευτικό του (κουμπί, δαχτυλίδι και τα λοιπά) σκεπάζουν το δοχείο με κόκκινο πανί και το αφήνουν (στο άστρος) όλη τη νύχτα. Το βράδυ της 24ης Ιουνίου αρχίζουν οι εκδηλώσεις.
Πρώτα ανάβουν φωτιές και πηδούν τα “κάψαλα”. Καθένας που πηδάει κρατάει μία πέτρα στο κεφάλι και ένα σιδερένιο αντικείμενο στη μέση του και λέει την επωδό: “Σίδερο στη μέση μου,
πέτρα στο κεφάλι μου”. Μετά ανοίγεται ο Κλήδονας. Βάζουν στο κεφάλι ενός μικρού παιδιού κόκκινο μαντήλι και του αναθέτουν να βγάζει ένα ένα τα αντικείμενα από το δοχείο με το νερό. Πριν από την εξαγωγή κάθε αντικειμένου λένε ένα τραγούδι, εναλλάξ, ένα καλό (με επαινετικό περιεχόμενο) και ένα κακό (με ψεύτικο και σκωπτικό περιεχόμενο). Το περιεχόμενο του τραγουδιού “στολίζει” αυτόν στον οποίο ανήκει το αντικείμενο, που θα βγάλει στη συνέχεια το παιδί. Επειδή συνήθως τώρα τελευταία λέγονται μόνο “παλιοτράγουδα” ξεσηκώνεται ο κόσμος από τα γέλια και τις φωνές.
Ακολουθούν δίστιχα τραγούδια:
1. Ανοίξετε τον Κλήδονα και στρώστε τα βελούδα.
Για να περάσει ο βασιλιάς με τη βασιλοπούλα.
2. Ανοίξετε τον Κλήδονα και στρώστε τα χαράρια,
για να περάσει ο βασιλιάς με τα στραβά ποδάρια.
3. Ανοίξετε τον Κλήδονα και στρώστε τα κρομμύδια,
για να περάσει ο βασιλιάς με τα μεγάλα α…
4. Ανοίξετε τον Κλήδονα και στρώσετε τις ψάθες
και αν δεν μας δώσετε μ…. να σας το φάνε οι κότες.
5. Ανοίξετε τον Κλήδονα να βγει η χαριτωμένη,
να βγει η ψ…. με το μαλλί σαν νύφη στολισμένη.
Άλλα τραγούδια
1. Μια σκουριασμένη κλειδαριά που έχασε το κλειδί του,
και σήμερα παντρεύεται και παίρνει το παιδί του.
2. Έχεις κορμί σαν πλάτανο και μέση ριπανένια
και μούρη σαν του σάλιακα και μύτη δουξαρένια.
3. Έχεις, κόρη, μαύρα μάτια, μαύρα σαν την ελιά
και όποιος τα γλυκοφιλήσει Χάρο δε φοβάται πλια
4. Τα μάτια σου τα μαύρα δεν τα έχει άλλη καμιά
μήτε στην Πόλη μέσα, μήτε στο Γαλατά
5. Από τα μάτια φαίνεται πως αγαπάς τα σύκα,
θα σου φυτέψω μια συκιά στου κ…. την τρύπα
6. Άσπρη είσαι και άσπρα φορείς άσπρη είναι η φορεσιά σου
άσπρα λουλούδια πέφτουν από την περπατησιά σου
7. Νά ’μνταν πέτρα της αυλής να μι κατουρεί του μ…
8. Ο ήλιος και το φεγγαράκι συμφωνήσανε τα δυο
να αγοράσουν τη ‘μορφιά σου με της Βινιτιάς του βιό
9. Είδα μαύρα γρούνια, είδα και ψαρά,
σαν εσένα γρούνα εν είδα πουθενά.
Συμβολισμοί πραγμάτων και ενεργειών:
1. Το νερό και η φωτιά θεωρούνται ως μέσα καθαρμού από αρχαιοτάτων χρόνων.
2. Τα άστρα επιδρούν (καλώς ή κακώς) πάνω στους εκπροσωπούμενους από τα αντικείμενα που εκτίθενται στο “άστρο”.
3. Το κόκκινο χρώμα σύμβολο της χαράς και αποτρεπτικό της δυστυχίας, διώχνει το κακό και δια μαγείας θα φέρει το καλό στους ανθρώπους.
4. Το σίδερο και η πέτρα, ερχόμενα σε επαφή με το σώμα και με την επίδραση της ευχής που γίνεται συγχρόνως, θα φέρουν την υγεία τους ανθρώπους.
Πηγή: ΠΟΛΙΧΝΙΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, τεύχος 162, 2020