Ιγνάτης Ψάνης
Μια πολυμελής οικογένεια προσφύγων καταφθάνει με τον πρώτο διωγμό του 1914, που τον οργάνωσαν οι Γερμανοί και τον εκτέλεσαν οι Τούρκοι, στον Πολιχνίτο από το Γενί Λιμάνι της Σμύρνης. Όπως έγινε με πολλούς πρόσφυγες τότε, επέστρεψε το 1917 στην Τουρκία με την ψευδαίσθηση ότι το κακό πέρασε. Ξαναήρθαν στον Πολιχνίτο διωγμένοι όλοι τους σώοι το 1922.
Είναι η οικογένεια του του παππού του Δημητράκη Νερατζή, ο οποίος είχε την καλοσύνη να μας αφηγηθεί την περιπέτεια της οικογένειας στα πέτρινα εκείνα χρόνια της προσφυγιάς και το πέρασμα του Θεόφιλου από το ανταλλάξιμο σπίτι, που παραχωρήθηκε στον παππού του από το κράτος στην Επάνω Γρίπα, με κάθε λεπτομέρεια και μέσα σε κλίμα αναπόλησης και συγκίνησης, ακόμα και μετά από τόσα χρόνια!
Ήδη από το 1928 ο Θεόφιλος, όπως είδαμε και σε προηγούμενα άρθρα μας, περιφέρεται στα μέρη μας. Το 1931 η οικογένεια εγκαθίσταται μόνιμα σε ένα σπίτι τεσσάρων δωματίων και λίγο αργότερα γνωρίζει τον Θεόφιλο.
Το συγκινητικό στοιχείο στο σημείο αυτό της αφήγησης είναι ότι μία 10μελής προσφυγική οικογένεια βλέπει στο πρόσωπο του Θεόφιλου “ένα δικό τους άνθρωπο, διωγμένο, κυνηγημένο, που γύρναγε, έναν απλό άνθρωπο, που τον αγαπούσε”. Και η αγάπη φαίνεται απ’ το γεγονός ότι ένα στόμα παραπάνω στο τραπέζι δεν θα έκανε δα και τη διαφορά!!
Εντύπωση προκαλεί ακόμα πώς ένας πρόσφυγας, που μόλις βρήκε ένα κεραμίδι για την πολυμελή του οικογένεια, δύο χρόνια μετά, το 1933, γεμίζει με ζωγραφιές το πάνω μέρος του σπιτιού του!!
Ακολουθεί η αφήγηση και η περιγραφή των τοιχογραφιών του Θεόφιλου από τον Δημητράκη:
” ‘Οπως ανεβαίναμε απάνω από τη σκάλα, που λέμε το χαγιάτ’ οι πίνακες ήτανε επάνω, ακριβώς αριστερά μας ήταν
η Άρτεμις με το ελάφι και τη φαρέτρα με τα βέλη,
δεξιά ήταν ένα δωμάτιο, υπνοδωμάτια ήταν, μπαίναμε μέσα στο δωμάτιο δεξιά της πόρτας ήταν η “Αθηνά με το δόρυ”,
αριστερά (δείχνει σε άλμπουμ την έξοδο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από τα τείχη της πόλης έφιππο) ήταν αυτό το έργο, πάνω στο οποίο υπήρχαν τα νυχάκια μου, γιατί κοιμόμουνα από κάτω του(!)
και απέναντι μας είχε ένα έργο που έλεγε “Ελβετικό δάσος”, και έχει κάτι πάπιες, κάτι λίμνες.
Το έργο η “Αθηνά” το 1968-΄69 έγινε μια έκθεση στη Μυτιλήνη, δεν ήταν έκθεση του Θεόφιλου, από κάποιο παιδί που ήταν στη Φωτογραφική Εταιρεία. Δε θυμάμαι τι συμμετοχή είχαν οι μεν και οι δε.
Τα έργα αυτά τα πήρε ο Τακτικός, ο γιατρός από τη Γέρα. Ήρθε βρήκε η γιαγιά μου, τη θεία τη Γιαννούλα εδώ και τα πήρε. Και καλά έκανε και τα πήρε, γιατί, όταν ξαναγύρισα εγώ απ’ τα βαπόρια ήταν διαλυμένα, και από το στρατό, ήταν όλα διαλυμένα. Το σπίτι είχε παραδώσει και τα είχαν βγάλει από τους στίχους και τα πήραν.
Τον έφερε στο σπίτι ο Παλαιολόγος ο τελάλης, κάπου έμαθε ο ένας με τον άλλον μέσα στο χωριό. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος αυτός είχε κάποιο συμφέρον.
Αυτό έγινε γύρω στο ’67. Ο Τακτικός πλήρωσε 30.000 δραχμές και τα πήρε τα έργα.”
Δυστυχώς, το “Ελβετικό δάσος” δεν μπορέσαμε να τα βρούμε. Ψάξαμε αλλά…
Σταματήσαμε να ερευνούμε την τύχη αυτών των πινάκων, δεδομένου ότι μιλάμε για ιδιωτικές συλλογές πια. Το βέβαιο είναι πως δεν βρίσκονται στη Βαριά, γιατί εκεί έχουν εκτεθεί πίνακες και όχι τοιχογραφίες του Θεόφιλου και μόνο κατά παραγγελία του Teriande.
Τον Παλαιολόγο, τον τελάλη του χωριού με τη στεντώρεια φωνή του, και τον άνθρωπο από την Γέρα, τον Τακτικό, συλλέκτη έργων του Θεόφιλου, τους είχαμε συναντήσει και στην περίπτωση τον τοιχογραφιών στο καφενείο του Στρατή Ζουμπαντή.
Τις πολύ συγκινητικές και ενδιαφέρουσες περιπέτειες της οικογενειακής προσφυγιάς του Δημητράκη θα βρούμε τον χρόνο να τις παρουσιάσουμε.
Πάντως βρήκαμε κάποιες τις τοιχογραφίες…και μάθαμε άλλη μια άγνωστη καλλιτεχνική περιπέτεια του Θεόφιλου στα μέρη μας από τη μαρτυρία του Δημητράκη Νερατζή, που πρόθυμα ανταποκρίθηκε και τον ευχαριστούμε από καρδιάς.