Ιγνάτης Ψάνης
Β. στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας.
Γ. στη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, από την πρωτόγονη ως την
σύγχρονη εποχή.
Δ. στον περιορισμό της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών και στα δημοκρατικά
καθεστώτα.
Ε. στις Ιδέες και την εφαρμογή στην πράξη της πολιτικής ιδεολογίας.
Στ. στο Ρωσο-ουκρανικό ζήτημα.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΙΓΝΑΤΗ ΨΑΝΗ
ΙΓΝΑΤΗΣ ΨΑΝΗΣ: ΕΡΩΤΗΣΗ 1η
Η ιστορική εξιστόρηση και σχολιασμός σε μια εποχή απόλυτης κυριαρχίας του τεχνοκρατικού πνεύματος προβάλλει ως προτροπή και αναγκαιότητα. Επομένως, το βιβλίο σας “Κείμενα Ιστορίας” έρχεται να βάλει το δικό του λιθαράκι στην ενημέρωση-ίσως και αφύπνιση- και λόγω της υποβάθμισης συνολικά κι παντού των ανθρωπιστικών σπουδών.
Θα ήθελα ένα σχόλιο στα παραπάνω.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΨΑΡΙΑΝΟΣ: ΑΠΑΝΤΗΣΗ
«Ως χαρίεν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος η»!(σε ελεύθερη μετάφραση: πόση χάρη κι ομορφιά προσδίδει στον άνθρωπο η ηθική και πνευματική του καλλιέργεια!). Μένανδρος( αρχαίος ποιητής- κωμωδιογράφος του 4ου αι π. Χ. ) . Με το απόφθεγμά του αυτό ο Μένανδρος μας έδωσε το ιδανικό πρότυπο ανθρώπου και πολλούς αιώνες πριν από την εμφάνιση του ευρωπαϊκού Ουμανισμού εξέφρασε, συμπυκνωμένο σε έξι λέξεις, ολόκληρο το πνεύμα και τα ιδεώδη του κλασικού ανθρωπισμού.
Την περίοδο Αναγέννησης της Ευρώπης( 15ος 16ος αι.), το πνευματικό κίνημα του ανθρωπισμού, αναγνώρισε τον άνθρωπο ως την κεντρική αξία στον κόσμο και πρόβαλε ως ιδανικό πρότυπο τον ολόπλευρα καλλιεργημένο, ψυχή τε και σώματι, στο νου και την καρδιά άνθρωπο, στον οποίον έχει αναπτυχθεί και συνυπάρχει αρμονικά η λογική με το συναίσθημα, ώστε «ως χαρίεν ον» που κοσμείται, με όλες τις χάρες και τις αρετές, να πορεύεται στη ζωή του∙ και ελεύθερος, απαλλαγμένος από την στενομυαλιά και τις προλήψεις του Μεσαίωνα, με καθαρό μυαλό και ανοιχτή καρδιά, με φρόνηση και ευαισθησία και σε αρμονική σχέση με τους συνανθρώπους του να χαίρεται την ομορφιά του κόσμου.
Με το πνεύμα αυτό του ανθρωπιστικού κινήματος γονιμοποιήθηκε και αναπτύχθηκε το κίνημα του Διαφωτισμού και η ανθρωπιστική παιδεία, η οποία αποβλέπει, μέσω, κυρίως, των θεωρητικών σπουδών στην ολόπλευρη καλλιέργεια, την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του και τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, ώστε να πορεύεται στη ζωή του με σεβασμό στις αξίες του ηθικοπνευματικού πολιτισμού, με κριτική σκέψη και με ανεπτυγμένη συνείδηση της κοινωνικής ευθύνης που έχει ως άνθρωπος και πολίτης.
Η τεράστια ανάπτυξη, σήμερα, του τεχνικού πολιτισμού και η κυριαρχία του τεχνοκρατικού πνεύματος που αναφέρετε στην ερώτησή σας, σε σχέση με τον αναπτυσσόμενο πνευματικό πολιτισμό μας, ο οποίος παρουσιάζει, τελευταία, και σοβαρά εκφυλιστικά συμπτώματα, και συγχρόνως η υποβάθμιση της ανθρωπιστικής παιδείας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι φαινόμενα ανησυχητικά. Με ανησυχεί, καταρχάς, ότι ενώ ο άνθρωπος αποκτά τεχνικά μέσα που του παρέχουν πρωτοφανείς δυνατότητες για την αλλαγή των συνθηκών της ζωής του, π. χ. τεχνητή νοημοσύνη, παραμένει ηθικά και πνευματικά αδύναμος, ώστε να εξασφαλίσει ότι η χρήση των παραπάνω μέσων της σύγχρονης τεχνολογίας θα γίνεται επ΄ ωφελεία όλων των ανθρώπων και δεν θα χρησιμοποιηθούν ως όπλα κυριαρχίας των δυνατών, για την υποταγή και την εκμετάλλευση των αδυνάτων, καθώς και στην περαιτέρω αλόγιστη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, όπως, άλλωστε, συνέβη με την διάσπαση του ατόμου και την πυρηνική ενέργεια.
Και ανησυχώ ακόμα περισσότερο, όταν βλέπω την αδυναμία του εκπαιδευτικού μας συστήματος να πραγματώσει την συνταγματική επιταγή που έχει ορίσει ως σκοπό της παιδείας του ελληνικού λαού την «διάπλαση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών», ικανών να αντιστέκονται στην αλλοτρίωσή τους, να μην ετεροκαθορίζονται από έξωθεν δυνάμεις και να έχουν, ως πολίτες, ανεπτυγμένη την συνείδηση της ευθύνης για την προάσπιση των αρχών και των αξιών της δημοκρατίας- γι΄ αυτό, ως πιστός ενός Νέου Διαφωτισμού και σύμφωνα με την συμβουλή του ιστορικού Πολύβιου, που παραθέτω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου μου «Κείμενα Ιστορίας», επιμένω να προβάλλω τα μαθήματα της Ιστορίας ελπίζοντας στην εγρήγορση, έστω, και ενός αναγνώστη μου.
Ι. Ψ.: ΕΡΩΤΗΣΗ 2η
Δικαιότερος τίτλος του βιβλίο σας θεωρώ πως θα ήταν ” Κείμενα Δημοκρατίας”. Επιλέξατε τις κρισιμότερες ιστορικές περιόδους τις οποίες αποδίδετε σε σειρά πολύ σημαντικών παραγόντων, που οδηγούσαν στην κατάλυση της Δημοκρατίας.
Θέλετε να μας υπενθυμίσετε πως και η σημερινή Δημοκρατία την οποία βιώνουμε είναι προβληματική ή ότι απειλείται;
Β.Ψ: ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Η Δημοκρατία ως ένα πολίτευμα φιλελεύθερο, της ευγένειας και της ανοχής στο διαφορετικό και ανοιχτό στα σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα, είναι συγχρόνως και ένα ευπρόσβλητο, εύθραυστο και ευάλωτο πολίτευμα που υπόκειται διαρκώς στον κίνδυνο του εκφυλισμού της λειτουργίας των θεσμών και της αλλοίωσης των βασικών αρχών της Δημοκρατίας από την κατάχρηση της εξουσίας ή από τις υπερβάσεις των δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα να χάσει την αξιοπιστία της έναντι των πολιτών και τελικά, να καταστεί υποχείριο κάποιων «δυνατών» και επίδοξων « Φύρερ»!
Διάγοντας την ένατη δεκαετία της ζωής μου έχω βιώσει με μεγάλο οικογενειακό και προσωπικό κόστος τις κρίσεις της ελληνικής Δημοκρατίας. Στην παιδική μου ηλικία, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ένιωσα τον τρόμο και την απανθρωπιά του Γ΄ Ράιχ∙ και στις νύχτες του εμφυλίου ένιωσα την κακότητα των μικρών ανθρώπων και ντράπηκα για την κακοποίηση των ωραίων ιδεών, τον ευτελισμό των δημοκρατικών θεσμών, τον φανατισμό και το μίσος του αγελαίου πλήθους των αντιμαχομένων∙ και έμεινα ξάγρυπνος πολλές νύχτες ακούγοντας τις οιμωγές των τραγικών μανάδων. Και μετά το βασιλικό πραξικόπημα, τον Ιούλιο του 1965 βιώσαμε την επταετή δικτατορία της χούντας των Συνταγματαρχών. Και τελευταία, την οικονομική κρίση του 2010 που εξελίχθηκε σε πολιτική κρίση και κρίση της Δημοκρατίας με το «μνημονιακό» καθεστώς που επιβλήθηκε στη χώρα από τους δανειστές μας.
Πόσον σοφότεροι γίναμε ως πολίτες όσοι βιώσαμε τις παραπάνω κρίσεις; Πόσοι συνειδητοποίησαν πόσον αναντικατάστατη, ανώτερη όλων των «…ισμών» και μονάκριβη είναι η Δημοκρατία μας; Πολλοί που έμαθαν από τα παθήματα δεν μπόρεσαν να μεταβιβάσουν τη γνώση τους στις νεότερες γενιές ( και διότι, κατά την Γενετική, οι επίκτητες ιδιότητες δεν περνάν στο DNA των απογόνων)∙ Έτσι, πολλοί που δεν έμαθαν από τα παθήματα και άλλοι που γρήγορα «απέμαθαν» συνεχίζουν να ασεβούν προς την Δημοκρατία. Κα φτάσαμε, σήμερα, η Δημοκρατία, διεθνώς, να εκπέμπει και πάλι SOS, να βρίσκεται εν κινδύνω η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η ορθοφροσύνη και η ανθρωπιά στη ζωή μας.
Και αυτή τη φορά δεν είναι μόνον οι εκτός των τειχών εχθροί της Δημοκρατίας ούτε οι εντός ξενοκίνητοι υπονομευτές της και ούτε οι μικρόνοες «Μεγαλειότατοι» των ανακτόρων που άνοιγαν τις «Κερκόπορτες» ως πρόθυμοι υπηρέτες των ξένων∙ σήμερα, η Δημοκρατία μας πάσχει εκ των ένδον: από την αλλοίωση των θεμελιωδών αρχών της, τον εκφυλισμό και την υπολειτουργία των βασικών θεσμών της, λόγω της κατάργησης στην πράξη της διάκρισης των τριών εξουσιών και της μονοκρατορίας της εκτελεστικής(πρωθυπουργικής) εξουσίας, της συγκέντρωσης τεράστιας οικονομικής δύναμης στα χέρια των ολίγων που είναι ικανή να παραβιάζει την αρχή της ισονομίας και της ισοπολιτείας, την ισχύ του Νόμου και την απονομή του Δικαίου, κατά το δοκούν και κατά το συμφέρον των «δυνατών»∙ αλλά και εξαιτίας της υπέρβασης των δικαιωμάτων και της μετατροπής της ιδεολογικής αντιπαράθεσης των κομμάτων, που έχουν θεσμοθετηθεί ως βασικοί συντελεστές για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος με την εναλλαγή τους στην άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας, σε λυσσαλέο αγώνα μεταξύ, οιονεί, εχθρικών δυνάμεων που επιδιώκουν, δια παντός τρόπου και ανόσιου μέσου την ηθική καταρράκωση και εξόντωση του πολιτικού αντιπάλου τους, με υβριστικούς και χυδαίους χαρακτηρισμούς αντί επιχειρημάτων και με face news που διεγείρουν τον οπαδικό φανατισμό και προκαλούν την πόλωση στην πολιτική ζωή της χώρας μας.
Μετά ταύτα, η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η πολιτική μας λειτουργία έχει ως συνέπεια την απαξίωσή της από ένα μεγάλο ποσοστό των πολιτών και την αποχή τους από την κορυφαία διαδικασία της ανάδειξης των αντιπροσώπων του λαού στο Κοινοβούλιο∙ και αυτή η ολοένα και αυξανόμενη αποστασιοποίηση από την πολιτική ζωή μεγάλου μέρους των πολιτών έχει ως αποτέλεσμα η πλειοψηφούσα παράταξη που αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της χώρας να εκπροσωπεί, τελικά, ένα μικρό μέρος του συνόλου των πολιτών και ούτε καν το 50% των προσερχομένων στην κάλπη! Και έτσι τίθεται, πλέον, σε αμφισβήτηση η βασική αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος, εάν και κατά πόσον «χρώμεθα Πολιτεία», η οποία λέγεται Δημοκρατία «δια το μη εις ολίγους αλλά εις πλείονας οικείν».Και είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι, όταν η δημοκρατία χάνει την αξιοπιστία της και απαξιώνεται από τους πολίτες, ανοίγει ο δρόμος και η Κερκόπορτα για να περάσει ο «σουλτάνος».
Και τώρα που ξέρουμε «πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες», όπως γράφουν στο βιβλίο τους και δυο καθηγητές του Χάρβαρντ ο Steven Levitsky και ο Daniel Ziblatt, προτού να είναι αργά, όσοι έδωσαν την μικρή ή μεγάλη μάχη τους για τη στερέωση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, όσοι έχουν κάτι διδαχθεί από τον αδελφοκτόνο Εμφύλιο, όσοι βίωσαν τις παλατιανές συνωμοσίες και την εγκληματική επταετία της Χούντας και όσοι πιστεύουν σε μια πραγματική Δημοκρατία, χωρίς «ταξικά πρόσημα» και δεξιές ή αριστερές «υποσημειώσεις», ας αναλάβουν και πάλι μπροστάρηδες στον αγώνα, για να επανέλθει η Δημοκρατία μας στις γνήσιες αρχές και τις αξίες, πάνω στις οποίες την θεμέλιωσαν οι γεννήτορές της, για να ξαναβρεί την αγάπη και την στήριξη των Ελλήνων πολιτών, καθώς και την ομόθυμη αντίστασή τους ενάντια σε κάθε πονηρό παραχαράκτη της ή επίδοξο «εθνοσωτήρα».
Ι.Ψ.: ΕΡΩΤΗΣΗ 3η
” Η γνώση της Ιστορίας είναι η πιο αληθινή παιδεία και προετοιμασία για την πολιτική ζωή και ο καλύτερος δάσκαλος για το μέλλον” γράφετε στο οπισθόφυλλο (σε μετάφραση της “συμβουλής” του αρχαίου Έλληνα ιστορικού Πολύβιου)
Μήπως αυτοί είναι οι λόγοι και όσοι έχουν επωμιστεί την ευθύνη να διδάξουν, να μεταφέρουν την ιστορική γνώση, όπως ακριβώς κάνετε εσείς, την υποβιβάζουν η το χειρότερο την παραχαράσσουν πχ Πολυτεχνείο; Μήπως, δηλαδή, η ουσιαστική παιδεία και οι πολιτική αρετή είναι αναχώματα, που καλό είναι να μην υψώνονται;
Β,Ψ.: ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η αρχική σημασία της Ιστορίας είναι η γνώση κατόπιν συστηματικής έρευνας για το τι πραγματικά συνέβη στο παρελθόν, που σημαίνει ότι η ειδοποιός διαφορά της Ιστορίας από τα άλλα αφηγηματικά είδη είναι η αναζήτηση και η γνώση της αλήθειας σχετικά με γεγονότα και καταστάσεις που έλαβαν χώρα εν τόπω και χρόνω. Και μόνον γνωρίζοντας την αλήθεια, μπορείς να κατανοήσεις τη συνάφεια αιτίας- αιτιατού (καθότι ex nihilo nihil, ουδέν εκ του μηδενός γεννάται) και ότι πάντα τα γενόμενα στη φύση και στην ανθρώπινη κοινωνία είναι αποτελέσματα μιας ορισμένης αιτίας που τα δημιούργησε. Και τότε η γνώση της γενεσιουργού αιτίας των γεγονότων και των καταστάσεων καθώς και των αποτελεσμάτων που αυτή προκάλεσε στην πορεία της ανθρώπινης ζωής μπορεί να γίνει καλός σύμβουλος για το μέλλον, για την αποφυγή της αιτίας που είχε, ιστορικά, αρνητικά αποτελέσματα, καθώς και για την χάραξη μιας ορθότερης πορείας, τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο βίο του ανθρώπου και πολίτη, Και γι΄ αυτό η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται ως βασικό και κύριο μάθημα από ελεύθερους και υπεύθυνους Δασκάλους για την διάπλαση των μαθητών τους ως ελεύθερων και υπεύθυνων ανθρώπων και πολιτών, όπως επιτάσσει το σύνταγμα της Δημοκρατίας μας.
Ι.Ψ.: ΕΡΩΤΗΣΗ 4η
Εκείνο που παρατηρεί και επισημαίνει σχετικά εύκολα ένας ειλικρινής και έντιμος αναγνώστης του βιβλίου σας “Κείμενα Ιστορίας” είναι ότι μολονότι εξιστορείτε αμφιλεγόμενες περιόδους της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας- ακόμα και το ουκρανικό που είναι σε εξέλιξη- καταφέρνετε να μην πυροδοτείτε τα πάθη και τα μίση και παράλληλα να αποκαλύπτετε τα θετικά και τα αρνητικά, να καταθέτετε τα επιχειρήματα όλων των αντιμαχόμενων πλευρών.
Πώς επιτυγχάνεται αυτή την εικόνα της αντικειμενικότητας, που εισπράττει ο αναγνώστης;
Β.Ψ. ΑΠΑΝΤΗΣΗ
«Εξ Ιστορίας αναιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίνεται διήγημα», μας διδάσκει ο Πολύβιος. Υπάρχει, λοιπόν, και το «ανωφελές διήγημα» της ψευδεπίγραφης Ιστορίας που γράφουν κάποιοι «ιστοριογράφοι» προς ευαρέσκειαν ή κατ΄ εντολήν του «αυθέντη» τους, που του χρησιμεύει σαν παραμύθι, για να «καθεύδουν υπό μανδραγόραν» τα μωρά και οι μωροί∙ και υπάρχει και η Ιστορία των Ιστορικών που αναζήτησαν και κατέγραψαν-με την εντιμότητα και τη γενναιότητα που αρμόζει στο επιστήμονα- γυμνή και «αφτιασίδωτη» την αλήθεια, η οποία είναι χρησιμότερη για να μένουν ξύπνιοι ο πολίτες και να ξυπνάν οι «καθεύδοντες». Προσωπικά, ζήλεψα την «δόξα» των δεύτερων και διότι, παιδιόθεν, αρνήθηκα να δουλέψω «κολίγας» στο τσιφλίκι κανενός «αυθέντη».
Όπως, λοιπόν, έγραφα και σε πρόσφατο άρθρο μου στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Μυτιλήνης, σύμφωνα με το πρότυπο της αρχαίας ελληνικής Ιστοριογραφίας, ο ιστορικός που γράφει την ιστορία πρέπει να είναι απαλλαγμένος από κάθε προκατάληψη και έξωθεν δεσμεύσεις της βούλησής του και να έχει ως αρχή και γνώμονα την εξακρίβωση της αλήθειας, αναφορικά με τα γεγονότα και τις αιτίες που τα προκάλεσαν. Οι πηγές από τις οποίες ο Ιστορικός αντλεί τα στοιχεία του είναι κρίσιμες για την αντικειμενική ανασύνθεση του παρελθόντος. Εάν βασιστεί, μονομερώς, στις πληροφορίες που προέρχονται από πηγές που ανήκουν στη μία πλευρά των εμπολέμων ή σε μία ιδεολογική και πολιτική παράταξη, τότε, δικαίως θα κατηγορηθεί ότι μεροληπτεί υπέρ του ενός των αντιμαχομένων, διότι παραβιάζει την βασική αρχή της επιστήμης της Ιστορίας- που είναι η βάσανος των πληροφοριών που προέρχονται και από τις δύο αντιτιθέμενες πλευρές και ακόμα καλύτερα από περισσότερες και, ει δυνατόν, ουδέτερες πλευρές ( κατά τον Ουμπέρτο Έκο πρέπει να βάλεις, όπως λέει, φάτσα με φάτσα πολλές πληροφορίες, για να διαπιστώσεις που βρίσκεται η αλήθεια).
Ι.Ψ.: ΕΡΩΤΗΣΗ 5η
Στην προσπάθεια σας να εντάξετε και τον πολιτισμό στην Ιστορία ως συνολικό Παιδαγωγό-και έτσι πρέπει να θεωρείται-επιστρατεύετε την Ποίηση και διακεκριμένους των γραμμάτων. Πρόκειται για ένα πολύ συγκινητικό και ταυτόχρονα ενθαρρυντικό-αισιόδοξο μέρος του βιβλίου.
Η πνευματική ελίτ της χώρας μας στις μέρες μας αναλαμβάνει τον αυτονόητο πολιτικό της ρόλο;
Β,Ψ,: ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η Ιστορία δεν ερευνά μόνον τα γεγονότα και τις καταστάσεις της ανθρώπινης ζωής∙ παρουσιάζει και τα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου, τα υλικά δημιουργήματα του ανθρώπου που βελτίωσαν τις συνθήκες της ζωής του και τα πνευματικά δημιουργήματα που συνέβαλαν στον εξανθρωπισμό του.
Έτσι χάρις στην Ιστορία ο σύγχρονος άνθρωπος έχει στην διάθεσή του ένα σύνολο τεχνικών, καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών έργων που σημαδεύουν τον διαχρονικό αγώνα των ανθρώπων να καθυποτάξουν και να εξημερώσουν, στο περιβάλλον που ζούσαν, τις φυσικές δυνάμεις και μέσα τους να υπερβούν τη ζωώδη φύση τους και να δώσουν ένα υψηλότερο νόημα στη ζωή τους, πέρα από την συντήρηση και την αναπαραγωγή. «Όλβιος», λοιπόν, «όστις της Ιστορίας έσχεν μάθησιν», όπως λέει ο Ευριπίδης: πλούσιος και ευτυχής είναι όποιος μέσα από την μελέτη της Ιστορίας γνωρίζοντας το παρελθόν, διδάσκεται το ορθώς πράττειν για το μέλλον∙ και συγχρόνως γνωρίζοντας τα «μεγάλα και θαυμαστά» έργα του ανθρώπινου πολιτισμού νιώθει την ευφορία στον νου και στην ψυχή του την αναζωογόνηση που προκαλεί η ικανοποίηση της αισθητικής συνείδησής του.
Οι άνθρωποι, σήμερα, με την δυνατότητα που τους παρέχει ο τεχνικός πολιτισμός και τα δημιουργήματα του πνευματικού πολιτισμού που έχουν στην διάθεσή τους μπορούν να ταξιδέψουν μέσα από τα έργα της λογοτεχνίας και της Τέχνης, πέρα από τον ορίζοντα του δικού τους μικρόκοσμου, να απολαύσουν τη θέα του απέραντου κόσμου και να χαρούν τις ομορφιές του, να συνομιλήσουν με τους ανθρώπους όλης της γης και να νιώσουν το λίγωμα και τη συγκίνηση στην καρδιά και το φτερούγισμα στο νου, όταν «μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους» και σε «εμπορεία Φοινικικά τες καλές πραγμάτειες ν΄αποκτήσεις, σεντέφια και κοράλια, κεχριμπάρια κι έβενους και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής…».
Όσο για το ερώτημα για την πνευματική ελίτ αν αναλαμβάνει τον πολιτικό της ρόλο, εάν εννοείς πόσο ανησυχούν και μάχονται για την ανάταξη της πάσχουσας πολιτικής μας λειτουργίας και την σωτηρία της ετοιμοθάνατης- κατά τους Προφήτες-Δημοκρατίας μας οι σοφοί πνευματικοί ηγέτες μας, π. χ, οι καθήμενοι στις πολυθρόνες της Ακαδημίας Αθηνών και των άλλων…Πρυτανείων, εκείνο που βλέπω είναι να σηκώνονται πότε, πότε, από τις πολυθρόνες τους και να ξανακάθονται σε κάποιο βραδινό τηλεοπτικό πάνελ, όπου δοξάζονται, δημοσιογραφικώς για την τιμητική παρουσία τους∙ και εκείνο που γνωρίζω είναι ότι στο πεδίο της μάχης μένουν στη θέση του μόνον λίγοι γενναίοι τοξότες Πελταστές που μάχονται να αποκρούσουν τις επιθέσεις του επελαύνοντος εχθρού.
Και όσον αφορά τον ρόλο της πνευματικής μας ελίτ στο ζήτημα για την αναβάθμιση της Παιδείας μας, θέλω να ελπίζω πως- παρά το δημογραφικό μας πρόβλημα και τον περιορισμό των γεννήσεων- θα γεννηθεί, κάποτε ένας Νέος Κοραής ή, έστω, ένας Δελμούζος ή ένας Κακριδής, ένας Παπανούτσος, που θα κάνει πράξη το «Δράξασθε Παιδείας».