Μοναστήρια της Λέσβου-Μάκης Αξιώτης

Μάκης Αξιώτης : Η ιστορία, η αρχαιολογία, η τέχνη, ο πολιτισμός εν γένει του νησιού από την παλαιολιθική ίσαμε τη σύγχρονη εποχή είναι ευγνώμονες. Το ίδιο και εμείς καθώς έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος των ενδιαφερόντων και των δραστηριοτήτων του στην περιοχή μας, όπως είδαμε και όπως θα καταλάβετε διαβάζοντας και το άρθρο που ακολουθεί. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή μελέτη και περιγραφή του Ταξιάρχη της Τραπεριάς, που συνοδεύεται και με εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό! Πανόραμα Πολιχνίτου

Μονή Αρχιστράτηγου του Ακρονησιώτη α

Πριν αναφερθούμε στο συγκεκριμένο μοναστήρι θεωρώ σκόπιμο να περιγράψω μια θέση σημαντική, την τοποθεσία της Τραπεριάς, που εκτείνεται νότια του υψώματος Όργαλο, δυτικά του Πολιχνίτου. Δεξιά του δρόμου που έρχεται από τον Μαγνάδο, συναντάμε τον περίφημο Ταξιάρχη της Τραπεριάς (39^ο 06.3468-26^ο 14.6228), την κάπως μεγάλη εκκλησιά, με τον κεραμοσκέπαστο νάρθηκα, τον στρογγυλό φεγγίτη της πρόσοψης. Δεμένος με θρύλους και παραδόσεις, προσπαθεί να εξηγήσει γιατί χτίστηκε να βλέπει το ιερό του στα ΝΑ. Λένε για ναυαγούς Αρμένιους, που επάνω στο παλιό ερείπιο χτίσανε το σημερινό ναό. Εγώ θα ‘λεγα ένα λάθος στον προσανατολισμό. Η αιωνόβια πετραμίθρα που τον συντροφεύει, έχει χάσει μερικά «πλοκάμια της». Όμως το μέρος είναι υποβλητικό. Εκεί μπροστά βρίσκεται μια παμπάλαια βρύση. Κρέμεται ακόμα το μπακιρένιο τάσι. Εδώ οδηγείται το «αγίασμα», που βγαίνει μέσα απ’ την εκκλησιά. Και εδώ η παράδοση μιλά για «χέλια», που βρισκότανε σε τούτο το νερό. Το πανηγύρι εδώ άφηνε εποχή. Γλέντια και χαρές. Έπειτα μέχρι τον πόλεμο, κατοικούσανε εδώ γύρω αρκετοί. Ήταν ένας σύγχρονος οικισμός με τα περιβόλια, τις συκιές, τις ελιές, τα στάρια, τα ζώα. Επάνω από την εκκλησιά, σώζονται μισοερειπωμένα, τα σπιτάκια. Σε μειοδοσία βγαίνανε τα σύκα και τα φύλλα από τα δένδρα, δίπλα στην εκκλησία. Τα κέρδη δινότανε «στον ναό». Κτίστηκε τούτος ο ναός στις 27 Σεπτ. του 1842, όπως αναφέρει μια πλάκα. Ξύλινο το τέμπλο και δυο άτεχνες τοιχογραφίες. Η μια του Ταξιάρχη και η άλλη του Αγίου Φιλίππου. Εδώ σίγουρα θα υπήρχε παλιός ναός. Ίσως παλαιοχριστιανικός. Ένας μεγάλος αμφικιονίσκος είναι ο κάλαμος της Αγίας Τράπεζας και επάνω του χοντρό τετράγωνο μέλος με τσινέτια, που φέρει ανάγλυφο σταυρό σε κύκλο. Ίσως από την πρόσοψη του μνημείου. Έξω υπάρχει ένας κιονίσκος. Και στην βρύση, η «πέτρα», η βάση με τις εντομές, από το ελαιοπιεστήριο μαζί με την μυλόπετρα.

Η εκκλησιά βρισκότανε ανάμεσα σ’ ένα μεγάλο οικισμό. Το μέρος είναι σε υψηλή τοποθεσία, από την οποία φαίνονται τα παράλια και το ακρωτήρι του Γερόκαβου. Απλώνεται στα νότια του ναού, σ’ ένα μεγάλο πλάτωμα, που η δυτική και η νότια πλευρά του, πέφτουν απότομα σ’ ένα ρέμα, σαν «μπαλκόνι» από βράχους, ενώ προς τα ανατολικά, υπάρχει ο ελαιώνας και οι ήμερες πλαγιές των γύρω λόφων. Το βόρειο μέρος του πλατώματος, είναι όλο καλυμμένο με μάντρες ξεροτρόχαλες, από πέτρες και κεραμίδια (39^ο 05.9640-26^ο 14.7135). Η αφθονία των τούβλων, των κεραμιδιών, των σπασμένων πιθαριών και αγγείων είναι μεγάλη και δείχνει την πυκνότητα των κτισμάτων. Εδώ μέσα σώζεται το ερείπιο μιας εκκλησιάς, όπου υπάρχει σωρός από λίθους, πλάκες και αχνοφαίνεται το θεμέλιο του ιερού. Είναι ο Αι-Δημήτρης. Προς το βόρειο άκρο, σώζεται επίσης παχύ θεμέλιο τετράγωνου κτηρίου, μάλλον Πύργου. Τα κεραμικά ανήκουν στον Μεσαίωνα, αλλά ανάμεσα τους βρίσκονται και μερικά Ρωμαϊκά (terra sigilata) ή των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Απόδειξη της αρχαιότητας τούτης της θέσης. Πέρα από την μικρή ρεματιά, σώζεται η Αγία Παρασκευή, που φτιάχτηκε το 1910 (ερειπωμένη). Ο παλιός ναός ήταν πλακόστρωτος. Γύρω βρεθήκανε αρκετοί τάφοι. Ποιας εποχής δεν ξέρω. Ήταν το νεκροταφείο του οικισμού (39^ο 07.20-26^ο 19.30).

Επάνω από τον Ταξιάρχη, είναι το τρίστρατο. Εκεί σε «περίοπτη θέση», με ωραία θέα, κάτω από δυο μεγάλες πετραμίθρες, βρίσκεται ο Αι-Γιώργης (39^ο 06.0998-26^ο 14.8893). Ήταν και τούτος χάλασμα. Τα θεμέλια του παλιού ναού, αγκαλιάζονται με τις ρίζες των δένδρων. Πλάκες, τούβλα και ένα μαρμάρινο επίκρανο, είναι ότι απόμειναν από το παλιό κτίσμα. Αναφέρονται και θωράκια. Βλέπουμε την περίοπτη θέση του Οικισμού, με 4 σημειωμένους ναούς, σπίτια, νερά και θεμέλια, ενός τουλάχιστον Πύργου. Επίσης την πιθανή, διαχρονική του ύπαρξη, μέσα στον χρόνο.

*Στοιχεία από το Περπατώντας τη Λέσβο Β Τόμος