Ατελείωτη η φυσική αλυσίδα και πολύπλοκη η λειτουργία της. Μόλις αρχίσαμε να μαθαίνουμε την αλφαβήτα της και νομίζουμε, οι επηρμένοι, πως τη μάθαμε κιόλας. Άντε και να πήγαμε ως το Γάμα-Δέλτα. Θυμάμαι στο σχολείο ο Δάσκαλός μας, ο Αποστόλης Αναγνώστου, που μας έλεγε πως οι γνώσεις, που έχουμε για τη φύση και η συμπεριφορά και η σχέση μας με αυτήν, μοιάζει με κάποιον που μάχεται να ανοίξει ένα σύγχρονο, πολύπλοκο, αυτορρυθμιζόμενο, πανάκριβο, πολύτιμο ελβετικό ρολόι με ένα μπαλτά! Τέτοιο “ρολόι” είναι η φύση. Και τόσο τέλειο θεωρήθηκε το φυσικό σύστημα, ώστε οι άνθρωποι σκέφτηκαν πως, αν αφήσουν και τις κοινότητές τους να λειτουργούν αυτορρυθμιζόμενες, θα οδηγούμασταν στο ίδιο αποτέλεσμα, στην κοινωνική ισορροπία και τελειότητα (Φυσιοκράτες τους λέγανε). Λάθος τους, ασφαλώς, γιατί οι φυσικοί νόμοι δεν είναι μπορούν να μεταφερθούν σε ανθρώπινη κοινότητα.
Ένας από τους ανθρώπους που είχε και έχει την ασίγαστη φλόγα, τη θέρμη και το λελογισμένο πάθος και ο οποίος φρόντισε να εμβαθύνει χρόνια τώρα στην αλληλουχία και στη συνεξάρτηση του θαυμαστού οικοσυστήματος του ΚΟΛΠΟΥ μας και ο οποίος από νωρίς αντιλήφθηκε πως “η φύσις ουδέν μάτην ποιεί” (η φύση δεν κάνει τίποτα μάταιο, άχρηστο), κατά τον Αριστοτέλη, είναι ο ΤΑΣΟΣ Ο ΜΑΚΡΗΣ. Οπλίστηκε με όση εμπειρία και γνώση τον εφοδίασε η επί χρόνια παρατήρηση του ΚΟΛΠΟΥ στο σύνολό του (νερό, ψάρια, επιφάνεια, βυθός, ρεύματα, οργανική και ανόργανη σύστασή του). Συγκέντρωσε ολόκληρο το υλικό του σε μία πολυσέλιδη πραγματεία, στην οποία μπορεί κανείς να αναπολήσει το παρελθόν, να καταλάβει το παρόν και να προβληματιστεί για το μέλλον του ΚΟΛΠΟΥ μας. Μια βαθιά βουτιά στον ΚΟΛΠΟ με καθαρή μάτια και… αναπνευστήρα, με φιάλη διαρκείας είναι τούτη η αξιόλογη και μοναδική από Πολιχνιάτη κατάθεση-εργασία. Όποιος έχει την περιέργεια ή την αγάπη για τον ΚΟΛΠΟ δεν έχει παρά να …βουτήξει στο κείμενο.
Εμείς επιλέξαμε ήδη από τα πρώτα θέματα ,που αποφασίσαμε να αναρτήσουμε στον ιστότοπό μας, το πολύ αξιόλογο πόνημα του ΤΑΣΟΥ, του οποίου η προσφορά στα πολιτικά, με την ευρύτερη έννοια του όρου, και στα πολιτιστικά πράγματα του χωριού είναι τεράστια.
Ιγν. Ψάνης
Ακολουθεί η πραγματεία του Τάσου Μακρή
Πρόλογος
O κόλπος Καλλονής δεν είναι σαν άλλους κόλπους, μία εσοχή της στεριάς στην οποία εισχωρεί η θάλασσα, όπως ας πούμε ο Σαρωνικός, ο Θερμαϊκός και άλλοι. Επικοινωνεί βέβαια με το πέλαγος κι έχει αλμυρό νερό, αλλά έχει και τόσες ιδιαιτερότητες, που τον διαφοροποιούν. Είναι περίκλειστος και με ένα στενό άνοιγμα ανταλλάσσει αλμυρά νερά και ψάρια με το Αιγαίο. Μοιάζει με λίμνη. Την είπαν και λιμνοθάλασσα. Ήταν ο Πυραίων Πόρος και ύστερα ο κόλπος Καλλονής. Αλλά για μας, τα χωριά της Λέσβου, που χτίστηκαν γύρω της, είναι σκέτος ο Κόλπος. Ούτε Καλλονής, ούτε Πύρρας, παρά μόνο Κόλπος. Το προσηγορικό έγινε κύριο όνομα και αυτή η κατάληξη δείχνει την αγάπη μας για αυτή τη μικρή θάλασσα, την οικειότητα, το ενδιαφέρον μας για αυτήν. Είναι για μας Η θάλασσα μας, η Mare Nostrum.
Η οικολογική κρίση της εποχής χτύπησε και τη θάλασσα μας. Το νιώσαμε και ανησυχήσαμε. Η κουβέντα στις καλοκαιρινές συντροφιές της παραλίας ήταν σε καθημερινή βάση η μειωμένη απόδοση του κόλπου. Είναι σε μόνιμη βάση και μεταξύ των ψαράδων, που βλέπουν κάθε χρόνο και μικρότερο εισόδημα από την αλιευτική δραστηριότητα τους. O κόλπος φθίνει. Τα παλιά μπερεκέτια έμειναν μόνο σαν ιστορίες των γερόντων. Τότε που περίσσευαν τα μπαρμπούνια και τα παστώνανε! Έφαγες μπαρμπούνι παστωμένο; Γίνεται το καλύτερο παστό.
Αυτός ήταν ο λόγος που αποφάσισα να ασχοληθώ με το θέμα. Ξέρω πια πως όλοι ανησυχούν, όλοι θέλουν να ξεκόψουν από την αδράνεια, κάτι να κάνουμε. Κάποιος σκέφτηκε την ίδρυση Συλλόγου φίλων του Κόλπου, για να γίνεται η όποια δράση συλλογικά, να απηχεί τη σκέψη και θέληση των πολλών. Όσο να γίνουν αυτά σκέφτηκα να δοθεί κάποιο έναυσμα από την εφημερίδα του συλλόγου Πολιχνιατών Αθήνας. Το θέμα όμως είναι πλατύ και δεν είναι εύκολο να περιοριστεί στα μέτρα και στις δυνατότητές μιας εφημερίδας. Κατά την ανάπτυξη του προέκυψαν κάποιες σελίδες με προβληματισμούς ζωτικής σημασίας, οι οποίοι δεν θα πρέπε να αγνοηθούν. Σκοπός της προσπάθειας αυτής δεν είναι να πει κάτι καινούργιο ( είναι γνωστά πράγματα), αλλά να δοθεί το ερέθισμα που θα μας κάνει να ξεκολλήσουμε από τη ραστώνη και τον ωχαδερφισμό. Κάτι πρέπει να γίνει. Ο Κόλπος Καλλονής είναι ο κόλπος μας, είναι κομμάτι της πατρίδας μας. Αν Αγαπάμε τον τόπο μας, δεν γίνεται να τον ξεχωρίζουμε από αυτόν.
Τ. Μακρής
Γενικά για τον Κόλπο Καλλονής
Ο των αρχαίων «Πύρραίων Πόρος», «η Λιμνοθάλασσα του Αριστοτέλη», ο δικός μας κόλπος Καλλονής, ο Κόλπος όπως λέγεται για συντομία, αλλά και για να του δείξουμε την αγάπη μας, το ενδιαφέρον μας και την οικειότητα μας με αυτόν, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον οικοσύστημα, που με τις ιδιαιτερότητές του κατάφερνε πάντα και καταφέρνει ακόμα να χαρίζει τροφή, πλούτο και αναψυχή στο νησί και να συντηρεί υπολογίσιμο αριθμό εργαζομένων, σε χρόνους, που η ύπαιθρος χώρα πάσχει από εγκατάλειψη.
Ο χαρακτηρισμός του κόλπου από τον Αριστοτέλη ως λιμνοθάλασσα είναι πολύ εύστοχος, όταν τον δει κανείς από ψηλά, ας πούμε από την κορυφή του Προφήτη Ηλία, από όπου η θέα είναι πανοραμική και πολύ εντυπωσιακή. Μοιάζει με μία λίμνη που επικοινωνεί με το Αιγαίο με ένα πολύ στενό άνοιγμα, από το οποίο γίνεται η είσοδος και η έξοδος του θαλασσινού νερού.
Το στόμιο, ελληνιστί και Μπουγάζ, τουρκιστί, έχει ενδιαφέρουσα διαμόρφωση. Το δεξί του μέρος ως προς την έξοδο είναι πολύ ρηχό, ένα με δύο μέτρα κατά τόπους, και πλάτος κοντά χιλιόμετρο, ενώ στο αριστερό του σχηματίζεται ένα στενό και βαθύ ρήγμα, 25 με 30 μέτρα βάθος περίπου και λιγότερο από εκατό μέτρα πλάτος. Από εκεί γίνεται κάθε 6 ώρες η είσοδος και η έξοδος των νερών, έχουμε δηλαδή εμφανές όπως στην Χαλκίδα, το φαινόμενο της παλίρροιας. Τα νερά τρέχουν χοχλάζοντας σαν χείμαρρος και δυσκολεύουν τα πλεούμενα, που δεν είναι μηχανοκίνητα. Μέσα από αυτούς τους στροβίλους των νερών, τις δίνες και τις ρουφήχτρες, που δεν είναι εφικτό να υπερνικηθούν και από τους πιο δεινούς κολυμβητές μπαινοβγαίνουν τα κοπάδια των ψαριών που επισκέπτοναι από την άνοιξη τον κόλπο και τον εγκαταλείπουν στις αρχές του χειμώνα.
Ζητήθηκε η γνώμη των γεωλόγων για τον μηχανισμό σχηματισμού του ρήγματος και μας είπαν πως η λίμνη βρέθηκε κάποτε σε ψηλότερο επίπεδο από την επιφάνεια του Αιγαίου, με αποτέλεσμα τα νερά της να κινηθούν προς αυτό και με την εκροή τους να σκάψουν αυτή την έξοδο. Επειδή εμείς δεν έχουμε δυνατότητες να μπλεχτούμε σε τέτοια ζητήματα περιοριζόμαστε να δούμε ποιος είναι ο ρόλος της διαμορφωμένης σημερινής κατάστασης του στομίου του κόλπου.
Η μάζα των νερών του Κόλπου είναι αρκετή και η ροή των νερών από το στόμιο, που μπορεί στο περίπου να υπολογιστεί δεν είναι ικανή να τα ανανεώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μερικοί υπολόγισαν πως η πλήρης ανανέωση χρειάζεται οκτώ μήνες περίπου. Η δυσκολία αυτή ίσως να μην είναι αδυναμία, αλλά το πλεονέκτημα, το οποίο διαμορφώνει την ιδιαιτερότητα του οικοσυστήματος. Αν τα νερά μπαινόβγαιναν με μεγαλύτερη ευκολία, το περιβάλλον θα ήταν πελαγίσιο. Τώρα, κρατούν τις θρεπτικές ουσίες, που κατεβάζουν το χειμώνα οι χείμαρροι, ζεσταίνονται το καλοκαίρι ευκολότερα, για να αναπτυχθεί γρηγορότερα και πλουσιότερα το πλαγκτόν, να τραφούν μικρά ψάρια που θα θρέψουν τα μεγαλύτερα ψάρια, θα τραφούν με το πλαγκτόν τα όστρακα, θα φάνε τα χταπόδια τα όστρακα, θα λιπανθεί ακόμα η λάσπη και η άμμος του βυθού, για να φυτρώσουν και να πυκνώσουν τα φύκια, θα φτιαχτεί με λίγα λόγια η διατροφική αλυσίδα με την απαιτούμενη ισορροπία, για να κρατιέται ζωντανό και παραγωγικό το οικοσύστημα.
Δεν χρειάζονται επιστημονικές λεπτομέρειες, για να αντιληφθεί ο καθένας μας πόσο εύθραυστο πράγμα είναι αυτή η ισορροπία. Ο μικρός χώρος του οικοσυστήματος δεν αντέχει σε ανόητες παρεμβάσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά ούτε και ακραία καιρικά φαινόμενα. Μία ξαφνική παγωνιά διώχνει στο πέλαγος τα ψάρια, που ψάχνουν για θερμοκρασιακά πιο φιλόξενα νερά. Ένα παρατεταμένο ζεστό, καλοκαίρι δημιουργεί φαινόμενα ευτροφισμού με ασφυξιογόνες καταστάσεις και στέλνει τα ψάρια πριν την ώρα τους στο πέλαγος, για να ανασάνουν, η στεριά πάλι βρίσκοντας την ευκολία της στέλνει με τις βροχές τους ρύπους της στη θάλασσα. Τα βουνά που περιβάλλουν τον Κόλπο έχουν στα πετρώματα τους βαρέα μέταλλα, τα οποία κατεβαίνουν με την αποσάθρωση και την μεταφορική ικανότητα των χειμάρρων στα νερά του κόλπου και ανιχνεύονται στα όστρακα και στους οργανισμούς, που τρέφονται από αυτά.
Για τους κλιματολογικούς παράγοντες και τα πετρώματα του Ολύμπου δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Το οικοσύστημα θα εξακολουθεί να πορεύεται και να γιατρεύεται με τους τρόπους που ξέρει. Τις ανθρώπινες όμως παρεμβάσεις αδυνατεί να τις γιατρέψει, δεν ξέρει, δεν έχει φτιαχτεί, για να σκέπτεται με ιδιοτέλεια και πονηριά. Σε αυτές τις ανθρώπινες ικανότητες σηκώνει ψηλά τα χέρια και κράζει ΒΟΗΘΕΙΑ!
Οι χείμαρροι δεν φέρνουν μόνο χώματα, πέτρες, ξύλα, βαρέα μέταλλα. Κουβαλούν και τόνους πλαστικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, απορρυπαντικά, τοξικά ζουμιά των ελαιοτριβείων, ζωοκτόνες χλωρίνες από τα κάθε είδους πλυντήρια και τόσες άλλες, ὦν οὐκ ἔστιν αριθμός, ανεπιθύμητες στο οικοσύστημα ουσίες.Πριν από πενήντα χρόνια ο κόλπος τα έβγαζε πέρα με τους ανθρώπους που τον ενοχλούσαν. Η ανανέωση των νερών του με την παλίρροια ήταν αρκετή, για να καταπολεμηθούν οι βρωμιές τους. Σήμερα γέμισε η παραλία σε όλη την περίμετρο του κόλπου με παραθεριστικές κατοικίες, με μικρά έστω, αλλά υπαρκτά ξενοδοχεία, με βόθρους που το καλοκαίρι μαζεύουν ανθρώπινες ακαθαρσίες και χημικά και το χειμώνα με την υπερχείλιση τα διοχετεύουν στη θάλασσα.
Ο Κόλπος μέχρι τώρα τα έβγαζε πέρα, μας άντεχε. Τώρα πια η πίεση από την ανθρώπινη ανευθυνότητα είναι τόση, που τον αναγκάζει να φωνάξει βοήθεια. Η λογική ( αν βρεθεί κάποτε αυτό το “είδος εν ανεπαρκεία” στους περίεργους χρόνους μας) μας λέει πώς πρέπει να είναι ανόητος ο Κόλπος, που διαμαρτύρεται, αφού ο ίδιος δεν πρόκειται να πάθει τίποτα! Οι ακρογιαλιές του, το σχήμα του, οι ποσότητες του νερού του, όλα θα είναι στη θέση τους. Το πρόβλημα είναι των ανθρώπων, που δεν θα μπορούν να κολυμπήσουν στα νερά του, που δεν θα βρίσκουν τα ψάρια του, τις απίθανες σαρδέλες, τα νόστιμα μπαρμπουνάκια τα ανεπανάληπτα όστρακά του.Για μας φωνάζει βοήθεια! Αν είχε, όμως, μυαλό θα μας άφηνε να βγάλουμε όσο γίνεται συντομότερα τα μάτια μας και τότε δίχως την παρουσία μας θα συνέχιζε ανενόχλητος την πορεία του στη γεωλογική μακρόχρονη ζωή του.
Οι καπαλιές και το τέλος τους
Ολοκληρωμένο οικοσύστημα με γενικούς κανόνες λειτουργίας του, όπως για παράδειγμα είναι η λειτουργία της αναπνοής με οξυγόνο, την οποία βρίσκουμε στους οργανισμούς που ζουν και στις τρεις καταστάσεις της ύλης. Σε μεγάλα κομμάτια της, όμως, που επικρατούν λίγο διαφορετικές συνθήκες, διαφοροποιούνται κατά τι τα οικοσυστήματα, όπως είναι της Μεσογείου και μέσα της του Αιγαίου και μέσα στο Αιγαίο του Κόλπου μας.
Αλλά και μέσα στο μικρό οικοσύστημα του κόλπου οι τοπικές συνθήκες δημιουργούν μικρότερα οικοσυστήματα, με ευδιάκριτες δυνατότητες υποστήριξης διαφοροποιημένης ζωής. Έτσι, θα βρούμε οικοσυστήματα της ατραγάνας, της καπαλιάς, της λάσπης, της αμμόλασπης, του αμμώδους βυθού, της φυκιάδας, της βραχώδους ακτής. Καθένα από αυτά τα μικροσυστήματα προσελκύει διαφορετικούς οργανισμούς και σχηματίζει διακριτές κοινωνίες, οι οποίες αλληλοϋποστηριζόμενες συμβάλλουν στη στήριξη του ολοκληρωμένου οικοσυστήματος του Κόλπου με τις όποιες ιδιαιτερότητές του.
Το περίκλειστο του χώρου διαμορφώνει συνθήκες τέτοιες, ώστε το οικοσύστημα να δουλεύει με τις δικές του πρακτικές και τη δική του δυναμική και να δημιουργεί δικά του ξεχωριστά πράγματα, που δεν βρίσκονται σε άλλες γωνιές του Αιγαίου. Αυτές τις ιδιαιτερότητες πρέπει να αναδείξουμε, με μόνο εφόδιο την παρατήρηση, γιατί λείπει η επιστημοσύνη, η οποία στην προκειμένη περίπτωση θεάται τα τεκταινόμενα αφ υψηλού σφυρίζοντας αδιάφορα, αφού… απουσιάζει η κινητήρια δύναμη της χρηματοδότησης.
Επειδή η εφημεριδούλα μας δεν έχει την πολυτέλεια να διαθέτει άπλετο χώρο αλλά ούτε και οι αναγνώστες ανάλογο χρόνο, μπαίνουμε αμέσως στο θέμα: οι “Καπαλιές” είναι το στοιχείο που κατ’ αποκλειστικότητα διέθετε ο Κόλπος Καλλονής και θα ‘πρεπε να φυλαχθούν όχι μόνο για τη σπανιότητά τους, αλλά και για τον πολλαπλό ευεργετικό ρόλο που έπαιξαν στο οικοσύστημα. Χρησιμοποιούμε παρελθοντικούς τύπους στα ρήματα του λόγου μας, γιατί οι καπαλιές δεν είναι πια όπως ήταν. Τώρα πια σκόρπισαν και έχασαν τη δυναμικότητά τους.
Οι καπαλιές ήταν θανατοκοινωνίες, που δημιουργήθηκαν σε κάποιο απροσδιόριστο παρελθόν. Κάποτε αναπτύχθηκαν στο βυθό του κόλπου σωροί από μεγάλα στρείδια, που τραβούσαν κοντά τους και άλλα οστρακοειδή και ψάρια και όλα μαζί δινόταν σε ένα απίστευτα ζωντανό δυναμικό μικροσύστημα. Κάποτε, όμως, κάποια ακραία κλιματική αναστάτωση (σαν την παγωνιά, θα λέγαμε, του 1850) ίσως και κάποια ασθένεια, θανάτωσε όλα τα στρείδια και από ζωντανοί σωροί οστράκων μετατράπηκαν σε θανατοκοινωνίες.
Θα περίμενε κανείς πως οι νεκροί αυτοί σωροί θα αποτελούσαν βάρος και ενόχληση στο βυθό του κόλπου. Λάθος! Κι εδώ βρίσκεται η απόδειξη της απίστευτης δυναμικής του οικοσυστήματος. Με τον καιρό πάνω στα νεκρά όστρακα χτίστηκαν ατραγάνες, κόλλησαν καλογριές, καλόγνωμες, σφουγγάρια και ριτσέλια, μαζεύτηκαν χτένια, καβουράκια, διάφορα σκουλήκια, καραβιδάκια–μαμούνια, μαζεύτηκαν χάνοι, λιθρίνια, κακαρέλοι, χιόνες, κοβιοί, τσιπούρες, μουρμούρια, μουγκριά και χίλια δυο μικρά ψαράκια. Φώλιαζαν χταπόδια, γεννούσαν και κολλούσαν τα αυγά τους οι σουπιές… μία ατέλειωτη αλυσίδα θαλασσινής ζωής, που πλεόναζε στα σημεία αυτά και σκορπούσε με τα περισσεύματά της και στους άλλους χώρους του κόλπου.
Τα νεκρά όστρακα τα είπαν οι ψαράδες “κάπαλα” και τους σωρούς “καπαλιές”. Ήταν δε, αυτές πάρα πολλές στα βαθιά, στο λασπώδη βυθό τα έκαναν ψάρια θαυμαστά για το μέγεθος και τη νοστιμιά τους. Τον κίνδυνο, όμως, να καταστραφούν αυτά τα μικρά, αλλά αρκετά σε αριθμό και μοναδικά σε σπανιότητα και παραγωγικότητα οικοσυστήματα τον διείδε και ο Αριστοτέλης, όταν ήρθε με τον Ερεσσιώτη μαθητή του, τον Θεόφραστο, στον κόλπο για να τον μελετήσουν. Θα καταστρέψουν τη λιμνοθάλασσα οι ψαράδες, είπε ο αρχαίος φιλόσοφος, γιατί για να πιάσουν τα όστρακα τραβούν κάτι σιδερένια εργαλεία, που σκάβουν και καταστρέφουν το βυθό… Μιλούσε, βέβαια, ο Αριστοτέλης τότε για τα ζωντανά στρείδια. Πού να ‘ξερε ο κακόμοιρος πως μετά από 2.500 χρόνια, οι άνθρωποι θα σκόρπιζαν ακόμα με μανία και τα νεκρά πια όστρακα και μάλιστα πολύ πιο αποτελεσματικά!
Η αριστοτέλεια προφητεία έμελλε να επαληθευτεί στις μέρες μας. Ο Κόλπος άντεξε δυόμισι χιλιετίες, αλλά γονάτισε στην εποχή μας από τη σύμπραξη της τεχνολογίας, της απληστίας και της άγνοιας. Η τεχνολογία με τις σύγχρονες μηχανές σέρνει με ευκολία βαρύτερα σίδερα και με τα βυθόμετρα εντοπίζει επακριβώς και σκορπίζει με άνεση ό,τι και να υπάρχει στο βυθό. Οι κάτοχοι ενός σύγχρονου εργαλείου, για να έχουν τη δύναμη να αντισταθούν στις άπληστες κερδοσκοπικές παρορμήσεις του σύγχρονου ανθρώπου, πρέπει να έχουν δυνατό και ολοκληρωμένο πολιτισμικό υπόβαθρο, πράγμα δυσεύρετο στον τόπο μας. Και οι πολιτικοί, που θα αψηφούσαν τις ψήφους, για να σώσουν ένα οικοσύστημα είναι είδος εν ανεπαρκεία στην Ελλάδα μας. Έτσι, σύρθηκαν στο βυθό οι σιδερένιες “λαγκάμνες” που σκόρπισαν και χάλασαν τα οικοσυστήματα της Καπαλιάς για λίγα όστρακα που θα συμπλήρωναν το μεροκάματο, δίχως να ενοχληθεί η συνείδηση κανενός και ας ξέρουμε πως δεν είναι εύκολο να σχηματιστεί πια άλλο υποκατάστατο.
Οι επόμενες γενιές θα βρουν ένα κόλπο πιο φτωχό, δεν θα ξέρουν τι ήταν οι καπαλιές, δεν θα δουν και δεν θα φάνε χάνους της καπαλιάς, δεν θα δουν λυθρίνια 1,5 και 2 κιλών, δεν θα φάνε χιόνες με μία παλάμη το καταράχι τους, δεν, δεν, δεν …Ποιος μπορεί να μετρήσει τις επιπτώσεις στο οικοσύστημα; Οι επόμενες γενιές είχαν όλο το δικαίωμα να κληρονομήσουν ό,τι βρήκαμε εμείς από τους γονείς μας. Αν δεν τους το δώσουμε, θα τους έχουμε κλέψει από τη ζωή τους. Αλλά, επειδή οι πληγές, που η σημερινή τεχνολογία χαράζει στο κορμί της Γης μας, είναι βαθιές οι επιπτώσεις από αυτές είναι γρήγορες και τα δυσάρεστα αποτελέσματα τους τα γεύονται και οι παρούσες γενιές. Και είναι, το λιγότερο κουτός, ο στρουθοκαμηλισμός μας να κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε!
Ατραγάνες
Συνεχίζοντας την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που κάνουν τον κόλπο ξεχωριστό, θαλασσινό οικοσύστημα ασχολούμαστε σε τούτο το άρθρο με τις “ατραγάνες”.
Οι ατραγάνες είναι ανώμαλα τμήματα του βυθού, ελαφρές εξάρσεις του, που πάνω τους ενδημούν ένα είδος πολυπόδων, δεύτερης ποιότητας κοράλια που και αυτά οι ψαράδες μας τα λένε ατραγάνες. Έτσι, ο βυθός στο μέρος εκείνο σχηματίζει με τα κοράλια ασβεστολιθικά στρώματα, που πάνω τους συσσωρεύονται και άλλα κοράλια-ατραγάνες και στις κρυψώνες που δημιουργούνται έρχονται και κατοικούν κάθε είδους μικροοργανισμοί, οι οποίοι γίνονται τροφή σε μεγαλύτερους.
Δημιουργείται δηλαδή μία αλυσίδα διατροφική, ένας αυτάρκης βιότοπος σαν τους κοραλλιογενείς βιότοπους των θερμών θαλασσών, που βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ της τηλεόρασης.
Σε άλλα μέρη του Αιγαίου λέγονται “Δραγάνες” , γιατί λέει, το όνομα το πήραν από τα αγγλικά (drag) ή από τα Γαλλικά (drague), που ήταν συρόμενο δίχτυ για να πιάνει κοράλια από το βυθό. Το λογικό, όμως, είναι το εργαλείο να πήρε το όνομα από τη δραγάνα και αυτή πάλι να είναι η παραποιημένη “τραγάνα”, που αίρει την καταγωγή της από το μεσαιωνικό τραγανός- τραγανίζω- τρώγω και όλα μαζί παραπέμπουν στον ήχο που γίνεται με το μάσημα και τη φθορά εύθραυστων πραγμάτων. Το αρκτικό “α “είναι το λεσβιακό πρόθημα που μπαίνει στη διάλεκτο μας σε πολλές λέξεις, κατά τη γνώμη μας για ….βελτίωση του ήχου.
Ο Kόλπος έχει πολλές ατραγάνες, άλλες μεγαλύτερες κι άλλες μικρότερης έκτασης ,την αξία των οποίων δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν οι ντόπιοι εργάτες της θάλασσας και τις κακοποιούν εγκληματικά. Αν η δικαιολογία τους είναι η άγνοια ,τότε η ευθύνη βαρύνει αυτούς , που θα πρεπε να μελετήσουν αυτά τα οικοσυστήματα, να νομοθετήσουν την προστασία τους , να επιβλέψουν την τήρηση της προστατευτικής νομοθεσίας. Αντί όλων αυτών βασιλεύει πλήρης ασυδοσία και ο καθένας κάνει ό,τι του περάσει από το ανενημέρωτο μυαλό. Στους κοραλιογενείς υφάλους της Ερυθράς θάλασσας και της Αυστραλίας απαγορεύεται και άγκυρα ακόμα να ριχτεί από πλεούμενο. Εδώ δεν διστάζουν κάποιοι να τραβούν και λαγκάμνες.
Αλλά τι προσφέρουν οι ατραγάνες στον Κόλπο,για να τις εκτιμούμε, αφού μόνο σε μπελάδες μας βάζουν, όταν μπλέκουν στα δίχτυα; Πρώτα πρέπει να δούμε τι προσφέρουν στο οικοσύστημα οι πολύποδες, που είναι μικροοργανισμοί, οι οποίοι φτιάχνουν τα ασβεστολιθικά τους σπίτια σε αποικίες. Εκκρίνουν ασβέστιο, κάνουν μια λακουβίτσα και μένουν εκεί για να πιάνουν με τα μικροσκοπικά τους πλοκαμάκια το μικροσκοπικό πλαγκτόν, για να τρέφονται. Ο Κόλπος είναι κλειστή θάλασσα, τα νερά της δεν ανανεώνονται εύκολα με καθαρό πελαγίσιο νερό. Τη δουλειά λοιπόν του καθαρισμού των νερών την αναλαμβάνουν οι πολύποδες και τα παντός είδους οστρακοειδή.
Χτίζοντας οι πολύποδες πολλοί μαζί τα σπίτια τους , δημιουργούν περίεργους ασβεστολιθικούς τόφους, ακανόνιστα τοποθετημένους, έτσι ώστε να σχηματίζονται κρυψώνες για άλλους ευάλωτους οργανισμούς. Το χταπόδι π.χ. πάνω στις ατραγάνες βρίσκει θαλάμι και τροφή. Στις κοιλότητες κάνει το θαλάμι του και βρίσκει τα καβούρια και τα όστρακα με τα οποία τρέφεται. Για τους ίδιους περίπου λόγους εγκαθίστανται εκεί οι χάνοι, οι σπέρκες, οι σαργοί, οι κακαρέλοι, τα πετρομπάρμπουνα, οι τσιπούρες, και άλλα πολλά. Άλλα περνούν, για να τραφούν και φεύγουν σάλλους τόπους του Κόλπου, άλλα γεννούν και φεύγουν.Τα είδη που περνούν από τις ατραγάνες είναι πολλά και καθένα κάνει τη δική του χρήση. Οι ατραγάνες, λοιπόν, είναι βιότοποι, καθαριστές των νερών και εμπλουτιστές του οικοσυστήματος του Κόλπου με φαγώσιμα είδη.
Θυμάμαι με νοσταλγία τα χρόνια εκείνα, που πάνω στις ατραγάνες δεν έπεφτε ούτε σπιθαμή δίχτυ, όχι γιατί ήταν οικολόγοι οι άνθρωποι, αλλά γιατί ήταν βαμβακερά τα δίχτυα. Δεν τολμούσαν τότε να πλησιάσουν την ατραγάνα! Τώρα, όταν τα φθηνά, πλαστικά δίχτυα, είναι για πέταμα, τα ρίχνουν στις ατραγάνες δίχως να νοιάζονται για ζημιές και κόπο. Τα πατούν όπως-όπως, θρυμματίζονται και σκορπούν οι πολύποδες, καθαρίζουν με πολλές ζημιές τα δίχτυα και ξαναπέφτουν στις ατραγάνες, μέχρι να τα πετάξουν.
Σε ένα ευνομούμενο κράτος με ενημερωμένους πολίτες ίσως οι ατραγάνες να ήταν άβατο, να μην περνούσαν πάνω τους ούτε πλεούμενα, για να έμεναν ανέγγιχτες και να έπαιζαν ανενόχλητες τον ευεργετικό τους ρόλο στο στο ευλογημένο οικοσύστημα, αλλά άτυχο, γιατί κανείς δε νοιάζεται γι αυτό στα σοβαρά και η εκμετάλλευση του βρίσκεται στα χέρια ανενημέρωτων ανθρώπων.
Ο Βυθός
Δεν είναι καθόλου εύκολο στον ανθρώπινο νου να συλλάβει την έννοια του χρόνου και τον τρόπο με τον οποίο επέδρασε στην διαμόρφωση των σημερινών συνθηκών, για να μπορεί να υπάρχει η ζωή πάνω στη Γη, όπως την γνωρίζουμε στις μέρες μας. Ο πανδαμάτωρ χρόνος μπορεί να καθυποτάζει τα πάντα, να τα διαλύει, να τα αποσυνθέτει και να τα ανασυνθέτει με αργούς ρυθμούς, οι οποίοι δε γίνονται αντιληπτοί από τον άνθρωπο, γιατί η ζωή του είναι σχεδόν στιγμιαία συγκρινόμενη με τον διαστημικό χρόνο. Η εξέλιξη της επιστήμης στους χρόνους μας κατάφερε να εκλαϊκεύσει μερικές έννοιες, ώστε με λίγη προσπάθεια και ψάξιμο μπορούμε να πάρουμε απαντήσεις σε βασανιστικά ερωτήματα, όπως : Πότε, πώς και με ποια μορφή πρωτοσχηματίστηκε ο Κόλπος Καλλονής; Πώς ήταν η περιοχή του Αιγαίου πριν είκοσι εκατομμύρια χρόνια, ποιες δυνάμεις δούλεψαν, για να πάρει την σημερινή μορφή του; Και ακόμα, αυτή είναι η οριστική ή συνεχίζουν να δουλεύουν αυτές οι δυνάμεις και να κάνουν αλλαγές αργές και ανεπαίσθητες στις αισθήσεις; Ευτυχώς υπάρχουν χωριανοί μας επιστήμονες, ειδικευμένοι στα θέματα, οι οποίοι με άρθρα τους στην εφημερίδα μας θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν την περιέργεια μας. Ωστόσο εμείς οι άσχετοι, με την παρατήρηση και την λογική, θα δούμε αυτά που φαίνονται, για να υποστηριχθεί ο σκοπός για τον οποίο ασχολούμαστε με το θέμα.
Ο Κόλπος πρέπει να ξεκίνησε σα λίμνη κλειστή. Το ρήγμα στην είσοδο του, από το οποίο γίνεται η ανταλλαγή- ανανέωση των νερών, ίσως να μην είναι σεισμογενές, αλλά να έγινε με τη διάβρωση απ την εκροή των νερών του, επειδή αυτά βρισκόταν σε ανώτερο επίπεδο. Όπως και να ‘ναι όμως, η κλειστή αυτή θάλασσα δεχόταν επί εκατομμύρια χρόνια τις φερτές ύλες των χειμάρρων, που κουβαλούν κάθε χειμώνα, μαζί με τα νερά των βροχών από τις πλαγές των γύρω βουνών. Η θάλασσα του Κόλπου, σε μια δυνατή βροχή και γύρω από τις ακτές, θολώνει για λίγο και τότε αναλαμβάνουν έργο σοβαρό τα κύματα τα οποία κάνουν ευσυνείδητη διαλογή των υλικών. Τα ελαφριά υλικά ξεβράζονται στις ακτές,για να αποδομηθούν από τον ήλιο και τους μικροοργανισμούς.Τα βαριά, πέτρες, χαλίκια, άμμος, κοσκινίζονται στις ακτές, εκεί όπου σκάει το κύμα και σχηματίζουν αμμουδιές. Η λάσπη κατακάθεται στα βαθύτερα σημεία του Κόλπου. Μ’ αυτήν την διεργασία σχηματίστηκε και εξακολουθεί να δουλεύεται ο πολύμορφος βυθός του Κόλπου, που έχει σαν συνέπεια μια θαυμαστή βιοποικιλότητα.
Μαύρη λάσπη σε μεγάλο πάχος καλύπτει τα βαθύτερα σημεία ,λάσπη ζωντανή, γεμάτη μικροοργανισμούς, γι’ αυτό και κατοικημένη από κοχύλια, αστερίες, δίθυρα όστρακα, σκουλήκια, μουγγριά, αγριογαρίδες, γλώσσες, κουτσομούρες, μπαρμπούνια, λιθρίνια, σαλάχια και τόσα άλλα . Πάνω της αναπτύχτηκαν κάποτε στρείδια, που έκαναν τις καπαλιές και άλλα άπειρων ειδών οστρακοειδών και οστρακόδερμων. Μαζεύτηκε με υπομονή στους αμέτρητους αιώνες της ζωής του Κόλπου από φερτές ύλες, ιζήματα και οργανική ύλη από αποσυντιθεμένους οργανισμούς του νερού αλλά και της στεριάς, που κουβάλησαν οι χείμαρροι.
Η μαύρη αυτή λάσπη περιβάλλεται από μια παράκτια ζώνη με βυθό αμμόλασπη. Είναι ο χώρος ο οποίος επηρεάζεται από την ενέργεια των κυμάτων, τα οποία ανακατεύουν την άμμο και την λάσπη, για να κάνουν περιβάλλον κατάλληλο να κρυφτούν όστρακα, καραβιδάκια (μαμούνια), σωλήνες, κυδώνια, αχιβάδες, διάφορα σκουλήκια, να στεριώσουν ατραγάνες, να φυτρώσουν φύκια. Το ύψος των κυμάτων και το βάθος του βυθού έχουν συσχετιστεί, ώστε να παράγεται αυτό το αποτέλεσμα. Σ’ ένα σημείο της Νυφίδας, που ο κυματισμός με το βοριά είναι εντονότερος, το αποτέλεσμα είναι διαφορετικό παράγεται καθαρός άμμος. Η ζώνη αυτή είναι το πιο ζωντανό κομμάτι του Κόλπου, το οποίο συντηρεί και τα μεγαλύτερα ψάρια, χταπόδια, σουπιές και τα περισσότερα όστρακα.
Πολύ κοντά στην ακτή ο βυθός διαφοροποιείται ανάλογα με τη μορφή και τα υλικά της στεριάς. Στις βραχώδεις ακτές και ο βυθός είναι βραχώδης. Σε άλλα σημεία έχει χαλίκια, σε άλλα καθαρή αμμουδιά. Κάθε τόπος, ανάλογα με τη διαμόρφωσή του, παίζει και το διακριτό του ρόλο και όλοι μαζί οργανώνουν το θαυμαστό οικοσύστημα του Κόλπου Καλλονής, που θαύμασε ο Αριστοτέλης κι έδωσε το δικαίωμα στους προγόνους μας να λένε, πως: << Η θάλασσα έχ’ όσα η στεριά, τσένα παραπάνου>>.
Όταν μιλάμε για τις δυνατότητες του Κόλπου να συντηρεί τα τόσα είδη, ξεχωριστά σε ποιότητα και αφθονία, τούτο οφείλεται σε δύο παράγοντες:στο βυθό του και στο πλαγκτόν. Από το βυθό παίρνουν την ατέλειωτη ποικιλία πλασμάτων, τα οποία εξαρτώμενα το ένα απ’ το άλλο σχηματίζουν διατροφική αλυσίδα που δεν επιδέχεται το σπάσιμο ούτε ενός κρίκου της. Στο υπόλοιπο νερό, με τη θαλπωρή απ την καλοκαιρινή άνοδο της θερμοκρασίας, αναπτύσσεται ένα όργιο φυτικών και ζωικών μικροοργανισμών, που Τρέφει τα μικρά αφρόψαρα, τα οποία προσφέρονται τροφή στα μεγαλύτερα ψάρια. Το περίσσευμα του πλαγκτόν το χειμώνα ψοφά και κατακάθεται στο βυθό, Γιάννα αποτελέσει θρεπτικό υλικό στους οργανισμούς που έχουν τα όργανα να Τρέφονται απ’ αυτό.
Μόνο έτσι αν δούμε τα πράγματα, θα καταλάβουμε τι πρέπει να κάνουμε, για να εξακολουθήσει να λειτουργεί ισορροπημένα το οικοσύστημα και στο μέλλον. Ο βυθός πρέπει να αφήνεται να λειτουργεί όπως έχει μάθει στους αιώνες και τα νερά να μένουν καθαρά, για να μπορούν να γεννούν ισορροπημένη ποσότητα πλαγκτόν. Δυστυχώς δεν συμβαίνουν έτσι τα πράγματα. Ανίδεοι εργάτες της θάλασσας δημιουργούν ζημιές στο βυθό, πολλές φορές ανεπανόρθωτες και προκαλούν οικολογική διαταραχή με την υπεραλίευση ενός είδους.
Και η πολιτεία περί άλλα τυρβάζει… Συμπεριφέρεται σα να βρίσκεται διαρκώς σε προεκλογική περίοδο ικανοποιώντας κάθε παραλογισμό συντεχνιών, που πρεσβεύουν στο <<δός ημῖν σήμερον>> και <<μή μεριμνᾶτε διά τήν αὔριον…>>. Έχ Υ Θιός!
Οι φυκιάδες
Η ύλη, από την οποία συντίθεται ο πλανήτης Γη, χωρίζεται σε δύο ομάδες, την οργανική και την ανόργανη. Η ανόργανη είναι όλα τα στοιχεία, που συνθέτουν τις ενώσεις, οι οποίες για το λόγο αυτό λέγονται ανόργανες και η επιστήμη, που ασχολείται μαυτες, ανόργανη Χημεία. Η οργανική ύλη είναι όλα τα πλάσματα που έχουν ζωή. Κι όταν λέμε ζωή, εννοούμε τα φυτά και τα ζώα, όσο μικρά κι όσο μεγάλα κι αν είναι, που το σώμα τους σχηματίζεται με ενώσεις του άνθρακα. Τις ενώσεις, ανόργανης ύλης με άνθρακα τις κάνουν μόνο τα φυτά, που έχουν τα κατάλληλα όργανα γι αυτή τη δουλειά. Γι αυτό εντάσσονται στην οργανική ύλη. Τα ζώα πάλι έχουν τα δικά τους όργανα, για να παίρνουν τις έτοιμες ενώσεις του άνθρακα, για να διατηρούνται στη ζωή, να αυξάνουν και να αναπαράγονται.
Έχοντας υπόψιν αυτά τα βασικά πράγματα αντιλαμβανόμαστε το ρόλο, που καλούνται να παίξουν τα φυτά στη στεριά και στη θάλασσα. Όταν ο άνθρωπος καταστρέφει το φυτικό κόσμο, στεριανό ή θαλασσινό, καταδικάζει το ζωικό σε εξαφάνιση κι επειδή και ο ίδιος ανήκει στο ζωικό βασίλειο, μοιάζει να πριονίζει απ τη μέσα μεριά το κλαδί που κάθεται.
Τα φυτά της θάλασσας είναι πάμπολλα από μικροσκοπικά, που πρασινίζουν το νερό και αποτελούν στοιχεία του πλαγκτόν, μέχρι τα παντός είδους φύκια, που άλλα δημιουργούν ένα είδος χαμηλής βλάστησης στο βυθό και άλλα ολόκληρα δάση, που φθάνουν μέχρι την επιφάνεια της θάλασσας. Όλα, σαν φυτά που είναι, έχουν χλωροφύλλη, η οποία με τη βοήθεια του ήλιου συνθέτει την οργανική ύλη και αποβάλλει οξυγόνο. Έτσι εμπλουτίζεται το νερό με οξυγόνο, για να το πάρουν με τα κατάλληλα όργανα τους (βράγχια) τα ζωικά είδη του νερού και να πραγματοποιήσουν τη λειτουργία της αναπνοής. Κάνουν δηλαδή τα φύκια ό,τι κάνουν και τα φυτά της στεριάς, και είναι σίγουρο πως στη θάλασσα, λόγω της πολύ μεγαλύτερης έκτασης της στην επιφάνεια της Γης παράγονται πολύ μεγαλύτερες ποσότητες οξυγόνου. Αν ξαφνικά χανόταν ή έστω λιγόστευαν πολύ τα φυτά της στεριάς και της θάλασσας, οι ζωντανοί οργανισμοί θα πάθαιναν ασφυξία.
Τα φυτά με τη φωτοσύνθεση, που πετυχαίνουν με τη χλωροφύλλη και τον ήλιο, παίρνουν από την ατμόσφαιρα το πλεονάζον διοξείδιο του άνθρακα, το πλεόνασμα του οποίου δημιουργεί το σοβαρό πρόβλημα του θερμοκηπίου, κρατούν τον άνθρακα, για να συνθέτουν οργανικές ύλες και αποβάλλουν το οξυγόνο. Όσο περισσότεροι, λοιπόν, φυτικοί οργανισμοί υπάρχουν, τόσο επιτυχέστερος είναι ο έλεγχος του διοξειδίου του άνθρακα και κατά συνέπεια η απομάκρυνση του κινδύνου του θερμοκηπίου και η καταστροφή της ζωής πάνω στη Γη.
Η φύση, με τους σοφούς μηχανισμούς λειτουργίας της έχει πετύχει την αριθμητική ισορροπία φυτών και ζώων, έτσι που η ζωή συνεχίζεται δίχως σοβαρά προβλήματα. Αυτά προκύπτουν από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Οι φυσικές καταστροφές, όση ζημιά και να προκάλεσαν, είναι διαχειρίσιμες από τη φύση, η οποία όμως μένει αμήχανη μπροστά στις ανθρώπινες παρεμβάσεις, γιατί δεν διαθέτει την ανθρώπινη λογική, τη λογική του κέρδους. Ο Κόλπος μέχρι σήμερα τα κατάφερε να μείνει ζωντανός. Ένα καλοκαίρι όμως, τότε που λειτούργησαν τα Γαλλικά ιχθυοτροφεία, έπαθε ασφυξία από τον ευτροφισμό, που δημιουργήθηκε από τις ιχθυοτροφές και τα αντιβιοτικά, που χρησιμοποιούσαν, και ψοφούσαν τα ψάρια.
Η μαζική αντίδραση των κατοίκων του Κόλπου έδιωξε τα ιχθυοτροφεία και την ανάνηψή του αναλαμβάνουν οι εργάτες της θάλασσας. Τα θαλάσσια ρεύματα άλλαξαν τα νερά, τα όστρακα έφαγαν το πλαγκτόν και τα φύκια το εμπλούτισαν με οξυγόνο. Δύσκολα πιστεύω θα έβρισκε κανείς επιχειρήματα, για να καταρρίψει αυτούς τους απλοϊκούς και κοινότοπους ισχυρισμούς. Ωστόσο το πρόβλημα υπάρχει, γιατί μπροστά στο όποιο κέρδος κλείνουμε τα μάτια.
Ο ευλογημένος κόλπος διαθέτει τα μέσα να καλύπτει τις ανάγκες του σε οξυγόνο. Στην περίμετρό του κοντά στις ακτές και σε μικρό βάθος καλύπτεται σε μία αρκετά πλατιά ζώνη από φύκια πράσινα, κοντά και στενά, ριζωμένα στην αμμόλασπη του βυθού, όπως η αγριάδα στη στεριά. Ρίζωσαν εκεί για να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στο οικοσύστημα με πρώτη τη φωτοσύνθεση, με την οποία εμπλουτίζεται το νερό σε οξυγόνο και παράγονται στο σώμα του φυκιού οργανικές ουσίες που καταναλώνουν άλλα ενόργανα πλάσματα του νερού, όπως είναι τα ψάρια, σάλπες και γόπες, οι αχινοί και άλλα.
Έτσι πυκνά όπως είναι τα φύκια και σε ρηχά νερά, σχηματίζουν κρυψώνες για πολλούς μικρούς οργανισμούς νεογέννητους και δυσκίνητους, όπως είναι οι γρύλοι, οι αχινοί, οι πορφύρες, το πράσινο μικρό γαριδάκι, οι κίτρινοι κοβιοί, οι λαπίνες, οι πέρκες, οι σπάροι και τόσα άλλα. Ανάμεσα στις ρίζες τους κρύβονται στην αμμόλασπη τα κυδώνια, ριζώνουν τα χάβαρα και οι πίνες. Όλα αυτά τα είδη και άλλα πολλά είδη της θάλασσας γίνονται τμήματα της διατροφικής αλυσίδας του οικοσυστήματος. Το γαριδάκι και οι κίτρινοι κοβιοί έλκουν σαν μαγνήτες τα λαβράκια που σουλατσάρουν αγέρωχα μέσα στα φύκια. Ανάμεσα στα φύκια και στις ρίζες τους ελίσσονται πάντα επιφυλακτικά και δυσδιάκριτα τα πρασινωπά χέλια που είναι από τα πιο νόστιμα ψάρια.
Η Ζώνη των φυκιών γύρω στις ακτές είναι μία ιδιαιτερότητα υποστηρικτική του οικοσυστήματος του Κόλπου, σε βαθμό απόλυτης εξάρτησης, έτσι που η κάθε ζημιά, η οποία γίνεται σε αυτήν από ανθρώπινες ενέργειες, να μπορεί να χαρακτηριστεί εγκληματική. Πριν από λίγα χρόνια παρουσιάστηκε το φαινόμενο της υποχώρησης των φυκιών. Είπανε πως κάποιο δολοφονικό φύκι παρείσακτο από τις θερμές χώρες, έτρωγε τα ντόπια. Μπορεί να έγινε και αυτό, όμως, αναμφισβήτητα έγινε και κάτι άλλο. Οι ψαράδες ανακάλυψαν πως μέσα στα φύκια ζούσαν κυδώνια, περιζήτητα στην αγορά. Το έγκλημα το ολοκλήρωσαν οι λαγκάμνες, που έσκαψαν και ξεκόλλησαν και τις ρίζες των φυκιών, για να μην ξαναβλαστήσουν τα άχρηστα αυτά πλάσματα..! Ευτυχώς τα φύκια άρχισαν να ξαναφυτρώνουν. Οι κίτρινοι κοβιοί, που είχαν χαθεί, ξαναγυρίζουν σιγά-σιγά. Οι πίνες, που είχαν χαθεί, ελπίζουμε να ξαναγίνουν. Αυτά δείχνουν τη δυναμικότητα του οικοσυστήματος αλλά αυτός δεν είναι λόγος να μένει απροστάτευτος ο κόλπος, ούτε η προστασία του να αφήνεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων.
Και λίγη αυτοκριτική
Η φύση στην οποία διαβιούμε, με οποιοδήποτε τρόπο θρησκευτικής, φιλοσοφικής ή επιστημονικής πρότασης, βρεθήκαμε πάνω στη Γη, είναι αναμφισβήτητα πανέμορφη. Ίσως ναναι και το ανθρώπινο όνειρο του Παραδείσου και δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει. Όπου να κοιτάξει κανείς, ομορφιά βλέπει γύρω του κι όμως γρινιάζουμε διαρκώς. Ο λόγος είναι η συνειδητοποίηση πως, τα τελευταία χρόνια με την αλόγιστη ανθρώπινη συμπεριφορά, είναι ορατός ο κίνδυνος να χάσουμε την παραδεισένια ομορφιά της φύσης.
Λίγο πιο παλιά οι άνθρωποι υπέφεραν, όπως εξάλλου και σήμερα, από τις άσχημες συμπεριφορές των συνανθρώπων τους, αλλά την ομορφιά της φύσης την έβλεπαν, τη χαιρότανε. Σήμερα απροκάλυπτα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων δηλώνει πως βλέπει μόνο ασχήμια στον Κόσμο. Ο Ήλιος, το Φεγγάρι, τ’ αστέρια εξακολουθούν να λάμπουν, όπως πάντα, αλλά η Γη ασχήμηνε, τα δάση κάηκαν, οι λίμνες στέρεψαν, καλλιεργήσιμη γη έγινε έρημος ή ακόμα χειρότερα σκεπάστηκε με μπετόν. Πλαγιές, λαγκάδια βουνών, παραλίες της θάλασσας έγιναν σκουπιδότοποι. Είδη φυτών και ζώων εκλείπουν, τα πουλιά δεν τα βλέπεις εύκολα στον ουρανό. Άδικα περιμένουν οι γεροντότεροι να ξαναδούν ψηλά στον ουρανό τους σχηματισμούς των γερανών να προαναγγέλλουν το φθινόπωρο. Μια-μια χάνονται οι ομορφιές της φύσης, όπως χάθηκαν και τα μπερεκέτια του Κολπου. Άδικα περιμένουν οι γεροντότεροι να ξαναδούν ψηλά στον ουρανό φθινόπωρο. Μία – μία χάνονται οι ομορφιές της φύσης, όπως χάθηκαν και τα μπερεκέτια του Κόλπου.
Κάθονται οι γέροι στα καφενεία του λιμανιού της Σκάλας και συζητούν για τις παλιές εικόνες, όταν τα κωπήλατα και ιστιοφόρα βαρκάκια, με τα αστεία, για τα σημερινά δεδομένα, εργαλεία αράδιαζαν στο ικάντο (δημοπρατήριο ψαριών) τα πανέρια τους γεμάτα με σαρδέλες, μπαρμπούνια, σπάρους, κέφαλους και ο,τι άλλο της εποχής. Τις συγκρίνουν με τις σημερινές, που είναι κουβαδάκια με δυο-τρία κιλά περιεχόμενο να βγαίνουν από σύγχρονα αλιευτικά με μηχανάρες, με βυθόμετρα, με βαρούλκα, για να ανεβάζουν ακούραστα δίχτυα χιλιομέτρων καμωμένα από πλαστική ύλη μεγάλης αντοχής και κουνούν περίλυποι το κεφάλι τους. Τι τους έμελλε να δουν στο τέλος της ζωής τους! Ποιος είναι , ή έστω ποιοι είναι οι λόγοι, που ρεζίλεψαν το ευλογημένο, από τον ίδιο το Χριστό, επάγγελμα; Το τροπάριο λέει <<τους αλιείς αναδείξας>>, γιατί λοιπόν στέρεψε η θάλασσα;
Η εξασθένηση της παραγωγικότητας δεν είναι αποκλειστική ασθένεια της θάλασσας. Συμβαίνουν τα ίδια και στη στεριά. Άρα τα αίτια είναι σε γενικές γραμμές τα ίδια, πέρα από τις εξειδικευμένες τοπικές περιπτώσεις. Ο υπερπληθυσμός του ανθρώπινου είδους είναι το ένα και ο πολιτισμός το άλλο. Ο υπερπληθυσμός απαιτεί περισσότερη τροφή και, για να βρεθεί αυτή, ενεργοποιείται αυτόματα η υπερεκμετάλλευση. Ο δήθεν πολιτισμός των ανθρώπων, εκτός των άλλων, απαιτεί και αυτός καλό και μπόλικο φαγητό, που θα προέλθει φυσικά από την υπεραπόδοση της στεριάς και της θάλασσας, οι δυνατότητες των οποίων όμως δεν είναι απεριόριστες και ανεξάντλητες. Επομένως, για να εκπληρωθεί η εντολή <<…αυξάνεσθε και πληθύνεσθε…>>, πρέπει κατανάγκη να εξαντληθούν τα αποθέματα της στεριάς και της θάλασσας.
Για να ανακοπεί αυτή η πορεία, ίσως θα πρέπει ο Μεγαλοδύναμος να πάρει πίσω την εντολή Του, να ελεγχθεί δηλαδή ίσως και να υποχωρήσει η αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και να ερμηνευτεί διαφορετικά το <<…κατακυριεύσατε τη Γη…>>, το οποίο επ ουδενί σημαίνει, καταστρέψατε τη Γη. Εξ άλλου, μας έδωσε και μυαλό, μας έπλασε <<κατ’ εικόνα και ομοίωσίν του>>, για να μπορούμε από μόνοι μας να βρίσκουμε τις σωστές λύσεις. Αν δεν το κάνουμε, δείχνουμε να αρνούμαστε την θεϊκή δωρεά !
Ώσπου να βρεθούν όμως οι γενικές και μεγάλες λύσεις για τα μεγάλα αυτά προβλήματα, έχουμε να κάνουμε, σε τοπικό επίπεδο, την αυτοκριτική μας, για να διορθώσουμε τα επί μέρους παρακλάδια του στραβού δρόμου, που ακολουθούμε. Να δούμε δηλαδή, με ποιο τρόπο ερμηνεύσαμε τη θεϊκή εντολή και κατακυριεύσαμε τη Γη μας και ποιες πληγές τής δημιουργήσαμε με την αλόγιστη σπατάλη των πόρων της.
Η υπερεκμετάλλευση και στην προκειμένη περίπτωση υπεραλίευση, είναι η κυριότερη αιτία της μικρής απόδοσης του οικοσυστήματος του κόλπου Καλλονής. Αυτή συντελέσθηκε και συνεχίζει να συντελείται αλόγιστα από τους εργάτες της θάλασσας που στις προηγούμενες δεκαετίες ευνοήθηκαν ιδιαίτερα: 1) Από την ανάπτυξη της τεχνολογίας 2) από το παρθένο χωράφι των ελληνικών θαλασσών, που τελείως ασύδοτα εκμεταλλεύτηκαν και εκμεταλλεύονται 3) από την έλλειψη επαρκούς και σύγχρονης προστατευτικής νομοθεσίας και την αδιαφορία των πολιτικών για ενασχόλησή τους με οικολογικά θέματα. Ούτε πέρασε από το μυαλό τους πως κατ’ ουσία αυτά είναι οικονομικά, κοινωνικά και εθνικά! Την ίδια στιγμή οι απαιτήσεις της σύγχρονης διαβίωσης αυξήθηκαν, με αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της προσπάθειας για αυξημένα έσοδα.
Όλα αυτά ήταν σε βάρος των αλιευτικών αποθεμάτων, τα οποία άρχισαν οσημέραι να μειώνονται. Και αντί γενικώς οι άνθρωποι να προβληματιστούν και να βρουν ορθολογικές λύσεις, υιοθέτησαν τις χειρότερες και σίγουρα καταστροφικές. Μεγάλωσαν και τελειοποίησαν τα σκάφη τους, τα εξόπλισαν με όργανα, που τους παρείχε η σύγχρονη τεχνολογία, αύξησαν τα εργαλεία τους και εντατικοποίησαν την εργασία τους. Με αυτόν τον τρόπο βρέθηκαν να περιστρέφονται μέσα στη δίνη ενός φαύλου κύκλου: η εντατικοποίηση της αλιείας δίνει στην αρχή κάποια έσοδα και ευθύς αμέσως φέρνει τη συρρίκνωση τους.
Η Γη, στεριά, θάλασσα και αέρας, εξακολουθεί να πορεύεται στους αιώνες με τη δική της νομοτέλεια: τα είδη που δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν, χάνονται. Και το ανθρώπινο είδος κάνει ό,τι χρειάζεται, για να μείνει απροσάρμοστο. Καταστρέφει τους πόρους, που του χρειάζονται για την επιβίωσή του. Κάποιο άλλο είδος, ίσως λιγότερο απαιτητικό, θα καλύψει το κενό και η Γη θα συνεχίσει τη ζωή της ελαφρωμένη από το πιο ενοχλητικό παράσιτό της, τον άνθρωπο, που παρανόησε την εντολή “… μη μεριμνάτε δια την αύριο…”
Κόλπος-Πέλαγος
Αλληλοεξάρτηση
Τα νερά του κόλπου Καλλονής είναι αιγαιοπελαγίτικα που με το φαινόμενο της παλίρροιας ανανεώνονται συνεχώς. Σ αυτήν, την κατά εξάωρο εναλλαγή μετακίνησης στο μέσα-έξω των νερών, κουβαλούν μαζί τους και ανταλλάσσουν ένα πλήθος οργανισμών. Αν θέλαμε να φέρουμε αυτή την πρακτική στα μέτρα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων θα λέγαμε πως αλληλοβοηθούνται και αλληλο-δανείζονται.
Η μετακίνηση μερικών ειδών από το πέλαγος στον Κόλπο και από τον Κόλπο στο πέλαγος είναι εποχιακή και μοιάζει με τη μετανάστευση των πουλιών. Κατά βάση έχει τις ίδιες αιτίες, όπως είναι η τροφή και η θερμοκρασία.
Ο Κόλπος είναι σχετικά ρηχός, που σημαίνει ότι μεταβάλλεται ευκολότερα η θερμοκρασία του νερού, ακόμα και στα βαθύτερα στρώματά του. Αντίθετα, ο όγκος του νερού στο πέλαγος του εξασφαλίζει σταθερότερη θερμοκρασία, την οποία θα επιζητήσουν κάποια στιγμή μερικοί ευαίσθητοι οργανισμοί. Αυτό έχει σαν συνέπεια να φεύγουν αρκετά ψάρια από τον κόλπο στο τέλος του φθινοπώρου- αρχές του χειμώνα, για να διαχειμάσουν στο πέλαγος και την άνοιξη- αρχές καλοκαιριού- να επιστρέψουν. Οι μετακινήσεις-μεταναστεύσεις των ψαριών είναι ένα γενικότερο φαινόμενο των θαλασσών της γης. Προκειμένου, όμως, για τον Κόλπο, η μετακίνηση μερικών ειδών επισπεύδεται, όταν συμβεί, με καύσωνες ή και παρατεταμένα μελτέμια, να ανέβει στη διάρκεια του καλοκαιριού η θερμοκρασία την οποία δεν αντέχουν. Είναι μερικά είδη, όπως οι κέφαλοι, που μπορούν να ζήσουν σε αρκετά ζεστά νερά, με μεγάλη αλατότητα και μεγάλο ευτροφισμό. Τα περισσότερα, όμως, βρίσκουν ευκολότερη τη λύση της μετανάστευσης στο πέλαγος.
Η τροφή είναι η άλλη ουσιαστική αιτία της μετανάστευσης των ψαριών. Η σαρδέλα π.χ. τρέφεται με πλαγκτόν, το οποίο βρίσκει άφθονο στον Κόλπο τους ζεστούς μήνες. Την ακολουθούν, όμως, πάρα πολλά αρπακτικά, όπως τα ασπροσάβριδα, οι λούτσοι, τα δελφίνια, τα οποία επιστρέφουν μαζί της στο πέλαγος το φθινόπωρο. Στον Κόλπο το καλοκαίρι τα ψάρια κάνουν υπερτροφία και γίνονται τετράπαχα, για να αντέξουν την περίοδο των ισχνών αγελάδων στο πέλαγος. Την άνοιξη, που επιστρέφουν, είναι πολύ αδύνατα και άνοστα.
Υπάρχουν, βέβαια, και οι μόνιμοι κάτοικοι του Κόλπου, όπως είναι το χαψί, οι κοβιοί, οι σουπιές, τα χταπόδια, τα καβούρια, οι αγριογαρίδες και όλα τα οστρακοειδή. Θα λέγαμε πως οι οργανισμοί αυτοί προσαρμόστηκαν στις συνθήκες του κόλπου και επιβιώνουν ευκολότερα σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Ωστόσο, το χειμώνα σε δυνατούς και ψυχρούς βοριάδες, το κύμα ξεβράζει ημιθανή χταπόδια, σουπιές, όστρακα και ψάρια, που αψήφησαν το κρύο και καθυστέρησαν τη φυγή τους.
Οι οργανισμοί, που θα φύγουν στο πέλαγος, παίρνουν κατά είδος τη δική τους πορεία στο μεταναστευτικό ταξίδι τους. Άλλοι πάνε σε βαθιά νερά, άλλοι παίρνουν παράλληλα την παραλία του νησιού, δεξιά ή αριστερά και χάνονται τα ίχνη τους. Κανείς δεν μελέτησε ποτέ πού πάνε τα ψάρια, όταν βγουν από τα νερά του Κόλπου. Κανείς δεν μελέτησε ποτέ τις συνθήκες ωοτοκίας αυτών των ψαριών. Τα τελευταία χρόνια το τμήμα θαλασσίων ερευνών του Πανεπιστημίου Αιγαίου κάνει κάποιες απόπειρες επιστημονικής παρατήρησης, αλλά κανείς ακόμα δεν μπορεί να πει πού γεννιούνται οι σαρδέλες Καλλονής. Οι παπαλίνες (νεογέννητες σαρδέλες) είναι νεογέννητοι οργανισμοί, που μεγαλώνουν ταχύτατα στον κόλπο κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Αυτή η παρατήρηση είναι γνωστή και σίγουρη. Όμως, πού γεννιούνται, στον Κόλπο ή στο πέλαγος και μεταφέρονται στον Κόλπο με τα ρεύματα, όταν είναι ακόμα μικροσκοπικά ιχθύδια; Οι μπάφες, ξέρουμε ότι βγαίνουν στο πέλαγος και πιάνονται στο στόμιο του κόλπου για το υπέροχο αυγοτάραχό τους, πριν προφτάσουν να το γεννήσουν. Αλλά πού γεννιούνται και πώς μεγαλώνουν τα ιχθύδια τους; Οι παραπάνω περιέργειες φαίνεται να είναι ενασχόληση περίεργων αργόσχολων, δίχως καμία πρακτική αξία. Και υπάρχουν βέβαια και άλλες πολλές αφορμές για τέτοιους βυζαντινισμούς. Αν, όμως, σκεφτούμε πολύπλευρα την αλληλοεξάρτηση των οικοσυστημάτων του Κόλπου και του Αιγαίου, τότε θα πρέπει να τα γνωρίζουμε αυτά, για να μπορούμε να δώσουμε τις σωστές λύσεις για την προστασία των οικοσυστημάτων του Αιγαίου και του Κόλπου.
Το πρόβλημα του ελέγχου της αλόγιστης αλίευσης είναι περίπλοκο. Πρέπει να ζήσουν οι παράκτιοι αλιείς, πρέπει να δουλέψουν τα γρι-γρι και οι ανεμότρατες, πρέπει να κάνει ο στρατός τις ασκήσεις του και να ρίξει τις οβίδες του στη θάλασσα κοντά στο στόμιο του Κόλπου, πρέπει να εφοδιάζεται η αγορά με αλιεύματα, για να καλύπτεται η ζήτηση, πρέπει, πρέπει, πρέπει…! Πρέπει, όμως, και να μείνουν ζωντανοί οργανισμοί, για να συντηρούνται οι παραπάνω δραστηριότητες. Ο κίνδυνος της κατάρρευσής τους είναι πολύ κοντά. Το σπουδαιότερο, όμως” πρέπει” είναι η ηθική υποχρέωση της γενιάς μας να παραδώσουμε στους επόμενους αυτά, που μας άφησαν οι προηγούμενοι.
Το σταυρόλεξο είναι για πολύ δυνατούς λύτες, που φαίνεται πως δεν υπάρχουν! Τουλάχιστον να μην κρύβουμε τις αδυναμίες μας κάτω από το χαλί. Ο στρουθοκαμηλισμός ποτέ δεν ωφέλησε τη στρουθοκάμηλο.
Προστασία Α
Mε δεδομένη την αλληλεξάρτηση Κόλπου και Αιγαίου αναγκαζόμαστε να δούμε με ευρύτερη γωνία τις ανάγκες του Κόλπου Καλλονής στο θέμα της προστασίας των αλιευτικών αποθεμάτων του.
Στις συζητήσεις για τα προβλήματα του Κόλπου ακούγεται πολύ συχνά η άποψη πως ο Κόλπος Καλλονής θα μπορούσε να θρέψει το νησί και ίσως … την Ελλάδα, αν τον προστατεύαμε. Όταν όμως τεθεί η ερώτηση, τι είδους προστασίας απαιτείται, τότε ακούγονται του κόσμου οι παραδοξότητες. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να βάλουμε τα πράγματα σε κάποια λογική τάξη: Δε νομίζω πως θαταν δύσκολο να συμφωνήσουμε οι πάντες πως η υγεία αυτής της μικρής, κλειστής θάλασσας θα πρέπει να αποτελεί το πρώτιστο μέλημα κι αυτών, που ζουν από το ψάρεμα και αυτών που κατοικούν γύρω της και αυτών που την επισκέπτονται σαν παραθεριστές και τουρίστες. Για να έχει την υγειά της, πρέπει να την απαλλάξουμε από κάθε είδους ουσίες που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες την μολύνουν και την δηλητηριάζουν. Βιολογικοί καθαρισμοί όλων τον λυμάτων από τους οικισμούς και τους βόθρους των εξοχικών είναι απαραίτητοι. Επιτήρηση από τις αρχές, για να αποφεύγεται η ρίψη πετρελαιοειδών και οποιωνδήποτε απορριμμάτων στην θάλασσα είναι επιβεβλημένη. Περιορισμός στις αγροτικές καλλιέργειες των φαρμάκων-δηλητηρίων και γενικά καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης από τους πάντες εἰναι κατεπείγουσα ανάγκη να προγραμματιστεί από ειδικά σεμινάρια.
Υγεία της θάλασσας σημαίνει και διατήρηση στη μορφή που διαμορφώθηκαν από φυσικές διαδικασίες τα διάφορα μικροοικοσυστήματά της. Οι ατραγάνες, οι καπαλιές, οι φυκιάδες, οι αμμουδιές της να μένουν απείραχτες. Υγεία της θάλασσας σημαίνει να διατηρείται η ισορροπία της αλληλοεξάρτησης των ειδών της. Κάποια ανεξάρτητη υπηρεσία με οικολογικό προσανατολισμό πρέπει να δημιουργηθεί, η οποία απαγκυστρωμένη από γραφειοκρατικες αγκυλώσεις να μπορεί να παρακολουθεί και να παρεμβαίνει στις ασυνείδητες ανθρώπινες ενέργειες.
Η διατήρηση των ειδών στο οικοσύστημα είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση, γιατί απαιτείται, αφενός μεν πολύ καλή γνώση του οικοσυστήματος, αφετέρου δε συστηματική επιμόρφωση των εργατών της θάλασσας, ώστε να μπορούν να αντιληφθούν τον τρόπο λειτουργίας και τις απαιτήσεις του. Το σημαντικότερο όμως όλων είναι να παραδεχτούν πως η θάλασσα δεν είναι ιδιοκτησία τους, αλλά την έδωσε ο Δημιουργος για όλα τα πλάσματα του και πως το μεροκάματό τους θα βγαίνει ευκολότερα, όταν το οικοσύστημα αποκτήσει την υγεία του.
Η ισορροπία των ειδών διαταράσσεται με την υπεραλίευση η οποία με τα σύγχρονα μέσα δεν έχει καμία δυσκολία να εξαφανίσει ένα είδος σπάζοντας έτσι ένα κρίκο της διατροφικής αλυσίδας και δημιουργώντας ένα ντόμινο κατάρρευσης ολόκληρου του οικοσυστήματος.
Τα ζωικά είδη της θάλασσας έχουν προικιστεί από την φύση να αφήνουν πίσω τους πάρα πολλούς απογόνους. Τούτο γίνεται, γιατί η συνεισφορά κάθε είδους στη διατροφική αλυσίδα, είναι πολύ μεγάλη και έτσι απαιτούνται πολλαπλάσιοι απόγονοι, για να ενηλικιωθούν με σιγουριά μερικοί και να συνεχίσει την ύπαρξη του το είδος και την ισορροπία του το οικοσύστημα. Όταν οι απόγονοι είναι λιγότεροι από τους προγόνους, τότε το είδος φθίνει. Σε κάποια κρίσιμη αναλογία επέρχεται η κατάρρευσή του και το είδος είναι αδύνατο να ανανήψει. Σε σύντομο χρονικό διάστημα εκλείπει η παρουσία του από την Γη.
Η εξαφάνιση του είδους, όσο μικρό και αν είναι, δεν είναι μικρή υπόθεση και δεν είναι εύκολο να προβλέψουμε τις επιπτώσεις που θα έχει στην φύση. Τελευταία πριν τρία- τέσσερα χρόνια ανακαλύφθηκε πως τα ολοθούρια (τα αγγούρια της θάλασσας) είναι προϊόν εξαγώγιμο. Άρχισε λοιπόν η εντατική αλιεία του και σε δύο χρόνια εξαφανίστηκαν αυτά τα δύσμορφα ζωντανά. Ε, λοιπόν και τι έγινε; Καθάρισε ο βυθός και η πλαζ από μια αστοχία της της φύσης! Για να μάθουμε τι έγινε και να δούμε, αν έχουμε δίκιο στην άκριτη κρίση μας, θα πρέπει να πληροφορηθούμε για την σχέση του οργανισμού με το οικοσύστημα.
Το σώμα του ολοθούριου (γρύλου) είναι σωληνοειδές με μια τρύπα για στόμα και στην άλλη άκρη μια άλλη για αφόδευση. Αυτές οι τρύπες ενώνονται με ένα έντερο μόνιμα γεμάτο με αμμόλασπη, η οποία βέβαια περιέχει πολλούς μικροοργανισμούς που ίσως να είναι παθογόνοι για άλλους οργανισμούς του νερού. Το ολοθούριο σέρνεται αργά στο βυθό και πίσω του αφήνει ένα μακαρόνι πεντακάθαρης άμμου. Αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν άμισθο εργάτη, το έργο του οποίου δεν μπορεί κανείς άλλος να το κάνει, ούτε η θαυμαστή ανθρώπινη τεχνολογία. Η άγνοια τον ανταλλάσει με λίγα δολάρια.
Το παράδειγμα δείχνει πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε στην εκμετάλλευση του οικοσυστήματος. Ποιός είναι σε θέση να μας βεβαιώσει πως με την εξαφάνιση των ολοθούριων δεν θα προκύψουν ασθένειες στους οργανισμούς του Κόλπου από την ανεξέλεγκτη αύξηση των μικροοργανισμών του βυθού;
Ανάλογες περιπτώσεις θα ναι πάμπολλες τις οποίες είναι λογικό να μην γνωρίζουμε, γιατί δεν έχουμε την απαιτούμενη εξειδίκευση. Τούτο όμως δε μας απαλλάσσει από την ευθύνη της προστασίας του οικοσυστήματος του Κόλπου.
Προστασία Β
Όπως συμβαίνει σε όλα τα μήκη και πλάτη των θαλασσών της Γης, έτσι συμβαίνει σε μικρογραφία και στον Κόλπο Καλλονής η εποχική μετανάστευση των ψαριών. Φεύγοντας στο πέλαγος τα ψάρια σκορπούν στις ακτές και στην υφαλοκρηπίδα του νησιού. Για να επιστρέψουν την άνοιξη στα νερά του Κόλπου, πρέπει να μείνουν ζωντανά στη διάρκεια του χειμώνα. Κι εδώ βρίσκεται το κλειδί της παραγωγικότητας του Κόλπου, γιατί οι κίνδυνοι για τα ψάρια είναι πολύ μεγάλοι.
Κάποτε οι πεζότρατες ερήμωναν τις ακτές με τα συρόμενα εργαλεία τους. Επιτέλους εδέησε η Πολιτεία να αντιληφθεί το καταστροφικό τους έργο και να τις απαγορεύσει από τον Κόλπο και με νεότερη απόφαση και από όλες τις ακτές της επικράτειας. Η δουλειά όμως ως συνήθως έμεινε μισή, γιατί άφησε ένα άλλο καταστροφικότερο εργαλείο να οργώνει τον βυθό μαζεύοντας ολημερίς στο δολοφονικό του σάκο κάθε λογής μικρό ή μεγάλο, φαγώσιμο ή όχι ζωντανό οργανισμό. Όταν αδειάσει ο σάκος στο κατάστρωμα του πλοίου, περιέχει μερικά εμπορεύσιμα είδη, αλλά περιέχει και πάμπολλους οργανισμούς σε νηπιακή ηλικία τα οποία απορρίπτονται νεκρά πια στη θάλασσα.
Η νομοθεσία προβλέπει την απόσταση από την ακτή που μπορεί να σέρνει το δίχτυ της η ανεμότρατα, γιατί γι αυτό το εργαλείο μιλάμε. Δυστυχώς η ατιμωρησία απ την μια και η δυνατότητα από την άλλη της τεχνολογίας να διαβάζει με ακρίβεια το βυθό, επιτρέπουν αυτή τη δραστηριότητα να γίνεται και πολύ κοντά στις ακτές και με αυτόν τον τρόπο να αποβαίνει ακόμα πιο καταστροφική. Σ όλα αυτά η Πολιτεία κλείνει τα μάτια. Η αγορά χρειάζεται αλιεύματα . Εξάλλου η φιλοσοφία της σύγχρονης πολιτικής στηρίζεται πάνω στο «δός ἡμῖν σήμερον…» και στο «μ ‘μεριμνᾶτε δι ‘τ’ν αυριον…».
Το γρι-γρι σαν εργαλείο δεν είναι πολύ καταστροφικό, όταν είναι νόμιμο. Πάντα όμως υπάρχει ο πειρασμός να <καλάρει> στα αβαθή και το δίχτυ του να σαρώσει ένα μεγάλο κομμάτι του βυθού. Κι εδώ πολλές φορές οι υπεύθυνοι κάνουν πως δε βλέπουν.
Παλιότερα την πιο μεγάλη ζημιά προξενούσαν οι εκρήξεις του δυναμίτη. Στην εποχή μας για διάφορους λόγους η δραστηριότητα αυτή περιορίσθηκε, αλλά δεν εξαλείφθηκε ολοκληρωτικά. Τη θέση της όμως πήραν οι απείρως ισχυρότερες στρατιωτικές εκρήξεις, οι οποίες συμβαίνουν στις ασκήσεις πλησίον του στόμιου του Κόλπου. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γής οι στρατοί των εθνών πολεμούν ή ασκούνται με εκρηκτικούς μηχανισμούς αλλόγιστα μέσα στις θάλασσες αδιαφορώντας για τη ζημιά που προκαλείται στα οικοσυστήματα. Θίγουμε το θέμα δίχως ελπίδα πως μπορεί να διορθωθεί, απλά για να μην το παραλείψουμε, μέχρι που να αρθεί το ανθρώπινο είδος στο πολιτισμικό επίπεδο που να αχρηστεύσει την πρακτική του πολέμου.
Η επιβλαβής αλιεία στην οποία αναφερόμαστε εδώ ασκείται στο πέλαγος. Ανεμότρατες, γρι-γρι {παρανομούντα} και εκρήξεις είναι άγνωστα εργαλεία στο οικοσύστημα του Κόλπου. Αυτό όμως δε σημαίνει πως μένει ανεπηρέαστος από τη δραστηριότητά τους, γιατί η ποσότητα των ψαριών που θα επιστρέψουν την άνοιξη εξαρτάται από την ποσότητα των αλιευτικών αποθεμάτων του πελάγους. Αν επιτραπεί να εξολοθρευθούν όλα τα ψάρια του πελάγους, ο Κόλπος θα μείνει αδειανός. Αν π.χ. δεν υπάρξει κοπάδι σαρδέλες κοντά στο στόμιο του Κόλπου, να γεννήσει, για να παρασυρθούν τα ιχθύδιά τους από τα ρέματα και να βρεθούν στα νερά του Κόλπου, η χρονιά δεν θα είναι καλή για τη σαρδέλα Καλλονής. Τότε που η σαρδέλα ήταν πολλή στο πέλαγος, ήταν και πολλή στον Κόλπο. Αν, πάλι, οι ανεμότρατες μαζέψουν όλη την κουτσομούρα στο πέλαγος, θα είναι λιγοστή στον Κόλπο, το καλοκαίρι.
Αυτά όλα μας οδηγούν να σκεφτούμε πως θα ήταν άσκοπο να πάρουμε προστατευτικά μέτρα μόνο στον Κόλπο, αφήνοντας απροστάτευτους τους θαλασσινούς οργανισμούς στο πέλαγος, επειδή τα δύο οικοσυστήματα επικοινωνούν, αλληλοεξαρτιούνται και αλληλοεπηρεάζονται. Αν κάποτε η διεύθυνση αλιείας αποφάσιζε να ασχοληθεί με τα προβλήματά του Κόλπου, θα πρέπει να εντάξει κι ένα μεγάλο μέρος του πελάγους, δεξιά και αριστερά του στόμιου του Κόλπου σε ενιαίο με αυτόν οικοσύστημα.
Είναι γνωστό πως ο φυσικός κόσμος όχι μόνο της γης, αλλά και του διαστήματος είναι αλληλοεπηρεαζόμενος και αλληλοεξαρτώμενος. Οι συνέπειες όμως αυτού του επηρεασμού έχουν τη διαβάθμισή τους. Και επιτέλους δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη δραστηριότητα των ηλιακών κηλίδων, μπορούμε όμως να υποχρεώσουμε τα αλιευτικά μας να δουλεύουν νόμιμα, μπορούμε να σταματήσουμε τις εκρήξεις στη θάλασσα, μπορούμε να κάνουμε πολλά, για να εξασφαλίσουμε την υγεία του οικοσυστήματος, για να έχουμε από εκείνο απλόχερα τα δώρα του. Θέληση χρειάζεται και μυαλό. Δίχως το μυαλό η θέληση αχρηστεύεται. Αν υπάρχει η ορθή σκέψη, ακολουθει αδιαμαρτύρητα η θεληση. Μιλάμε για ορθή σκέψη, όχι για νεοελληνική πονηριά!
Προστασία Γ
Από τα προηγούμενα γίνεται αντιληπτό πως η κακοδαιμονία του κόλπου οφείλεται σε εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες. Στους πρώτους αναφερθήκαμε. Ας δούμε τώρα και τις ντόπιες αιτίες, που είναι και οι σοβαρότερες.
Ήδη αναφερθήκαμε στα οικοσυστήματα του κόλπου και στη μοναδικότητά τους. Η βλάβη τους, που άρχισε από τα αρχαία χρόνια και συνεχίζεται με μεγαλύτερη ένταση στις μέρες μας, μειώνει σωρευτικά την αποδοτικότητα του οικοσυστήματος. Το συμπέρασμα, δηλαδή ποια πρέπει να είναι η συμπεριφορά μας σε αυτό το σημείο, βγαίνει από μόνο του: κοντά χέρια από το βυθό του κόλπου. Η αλίευση των οργανισμών του βυθού πρέπει να προσομοιάζει με ιεροτελεστία, με τρόπο, ώστε και η συνέχιση της ύπαρξης των ειδών να εξασφαλίζεται και ο βυθός να μένει αναλλοίωτος. Αυτό μοιάζει, βέβαια, με τη λαϊκή κουβέντα: “και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος”. Και όμως, αυτή την ανεδαφικότητα πρέπει να πετύχουμε, για να έχουμε την αειφόρο προσφορά του κόλπου, γιατί η παρατήρηση δείχνει πως ο βυθός είναι ο τροφοδότης όλου του οικοσυστήματος.
Η ισορροπημένη εκμετάλλευση των οστράκων είναι δύσκολη υπόθεση, για το λόγο ότι άλλα από αυτά είναι πολύ ευαίσθητοι οργανισμοί, δύσκολα αναπαραγόμενοι και επιρρεπείς σε ασθένειες, όπως είναι τα χτένια και οι πίνες και άλλοι πάλι δείχνουν να έχουν ανεξέλεγκτες αναπαραγωγικές δυνατότητες και να αποβαίνουν έτσι άκρως ανταγωνιστικοί σε βάρος άλλων ειδών του οικοσυστήματος. Τέτοια είναι τα μύδια, που στον Κόλπο τα ονόμασαν χάβαρα, τα οποία τείνουν να καταλάβουν όλο το χώρο του βυθού. Αυτό δείχνει πως πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά οι πληθυσμοί όλων των ειδών και να ορίζεται από υπεύθυνους ο χρόνος αλιείας, το είδος του οστράκου, που επιβάλλεται να προστατευθεί και το είδος που επιβάλλεται να αλιευθεί, καθώς και οι ποσότητες που θα αλιευθούν.
Τα όστρακα είναι οργανισμοί που δεν μεταναστεύουν και έτσι το οικοσύστημα πρέπει να τα βγάζει πέρα μόνο του, δίχως τη βοήθεια από το πέλαγος. Και επειδή η διαταραχή της ισορροπίας προέρχεται από ανθρώπινες παρεμβάσεις, η θεραπεία, η επαναφορά της ισορροπίας, θα απαιτηθεί από τον άνθρωπο:” Ο τρώσας καὶ ἰάσεται”. Για τα ψάρια τα πράγματα είναι διαφορετικά. Για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα, θα πρέπει να σκεφτούμε κάπως λογικά, αφού είναι ανύπαρκτη η σοβαρή επιστημονική έρευνα και γνώση των συνθηκών του Κόλπου και παραρίχνοντας τους παραλογισμούς να καταλήξουμε στο πρακτέον. Και ο πρώτος παραλογισμός είναι η αδιαφορία του κράτους και ως εκ τούτου η έλλειψη επαρκούς νομοθεσίας πάνω στο θέμα.
Ο δεύτερος παραλογισμός είναι η αδιαφορία όλων για την εξασφάλιση επαρκούς πληθυσμού γεννητόρων, για να υπάρχει συνέχεια των ειδών. Με λίγα λόγια δεν έχουμε πρόβλημα να πιάσουμε και το τελευταίο μπαρμπούνι και τον άλλο χρόνο να απαιτούμε να είναι πάλι γεμάτη η θάλασσα.
Για να είναι αντιμετωπίσιμος ένας τέτοιος παραλογισμός, απαιτείται λογική και επαρκής γνώση της φυσιολογίας κάθε είδους: πότε, πού και σε ποια ηλικία γεννούν τα ψάρια; η απάντηση πρέπει να μας έρθει από την επιστήμη. Έως ότου, όμως, συγκεντρωθούν και εκλαικευτούν οι επιστημονικές αυτές γνώσεις, αναγκαζόμαστε να λειτουργήσουμε με τα δικά μας μέσα, με τη δική μας παρατήρηση, η οποία μας λέει πως η φύση για να εξασφαλίσει τα είδη από τις μεγάλες απώλειες, λόγω ανταγωνισμού (το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό), έκανε τους θαλάσσιους οργανισμούς όχι μόνο πολύτεκνους, αλλά και γεννήτορες από τον πρώτο χρόνο της ηλικίας τους. Μικρά ιχθύδια ακόμα, τα βρίσκουμε με αυγό στην κοιλιά τους.
Ας πάρουμε τώρα ένα είδος π.χ. το λυθρίνι του Κόλπου και ας παρακολουθήσουμε την πορεία της ζωής του. Το καλοκαίρι στον Κόλπο οι ψαρόβαρκες δουλεύουν με δίχτυα απλάδια για κουτσομούρες και μπαρμπούνια. Όταν κανείς παρακολουθήσει τα πρωινά με προσοχή το καθάρισμα των διχτυών, θα διαπιστώσει πως σε αριθμό είναι πολύ λιγότερα τα εμπορεύσιμα ψάρια από τα μικρόψαρα, με τα οποία ταΐζονται οι γάτες και οι γλάροι του λιμανιού. Ανάμεσα στα μικρόψαρα είναι και μικρά λιθρινάκια 20- 30 γραμμαρίων, που αν ζούσαν, από τροφή των γλάρων θα μπορούσαν να γίνουν 1 και 1,5 κιλό, ψάρια όμορφα, λαχταριστά, ακριβά και περιζήτητα στην αγορά. Τα λιθρινάκια, που πετιούνται, είναι με αυγό και θα γεννήσουν τον ίδιο χρόνο, για να αφήσουν απογόνους. Το έγκλημα, λοιπόν, είναι διπλό. Ύστερα, αναρωτιόμαστε: Τι έγιναν τα λιθρίνια του κόλπου, που ήταν κάποτε το καμάρι του;
Η ίδια ζημιά γίνεται και σε άλλα είδη ψαριών και εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε μία περίεργη σύγκρουση παραλογισμού και λογικής με ισόπαλο αποτέλεσμα. Όμως, η λογική είτε το θέλουμε είτε όχι, αργά ή γρήγορα αποδείχνει τη δύναμή της. Και στην προκειμένη περίπτωση: τα δίχτυα των παράκτιων αλιέων είναι πολλών ειδών και δεν χρειάζεται να κάνουμε εξειδικευμένη αναφορά σε αυτά. Μπορούμε, όμως, να μιλήσουμε για το διαμέτρημά τους. Κάθε ψάρι έχει ένα μέσο μέγεθος και με αυτό σαν μέτρο, υπολογίστηκε το διαμέτρημα του ματιού του διχτυού, που θα χρησιμοποιηθεί για την αλίευση του. Δεν είναι εφικτή, βέβαια, η αυτόματη επιλογή και έτσι κάποια είδη θα θυσιαστούν άσκοπα και επιζήμια. Αυτό είναι κατανοητό. Ακατανόητο, όμως, είναι το διαμέτρημα του διχτυού να μικραίνει, με σκοπό να αυξηθεί το αλίευμα και με μικρότερους οργανισμούς, πριν να τους δοθεί η ευκαιρία να αφήσουν απογόνους. Έτσι, ενώ τα μπαρμπουνόδιχτα- απλάδια μπορούν να δουλέψουν με άνοιγμα ματιού 17 και 18 χιλιοστών και να πιάσουν κουτσομούρα η μπαρμπούνι μεγάλου μεγέθους, γίνονται 16-15 και από μερικούς και 14 χιλιοστών για να σκουπίζουν κυριολεκτικά το οικοσύστημα. Από τα παραπάνω βγαίνει το λογικό συμπέρασμα πως, νομικά πια, θα πρέπει να καθοριστεί επακριβώς το διαμέτρημα των διχτυών, εξειδικευμένα για κάθε είδος και για κάθε εποχή. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει με την επίκληση του πατριωτισμού των Ελλήνων, χρειάζεται ξεκάθαρη κρατική απόφαση.
Προστασία Δ
Πολλές φορές οι άνθρωποι με τις ασυλλόγιστες ενέργειές τους δρουν εναντίον του συμφέροντός τους νομίζοντας πως αυτό υπηρετούν. Η περιγραφή της αλιευτικής σκηνής, που αναφέρεται εδώ, την αλήθεια της οποίας κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει, βεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Οι κουτσομούρες και τα μπαρμπούνια έχουν κάτω από το σαγόνι τους δύο μουστάκια, τα οποία έχουν κλίση προς τα πίσω και με αυτά σκάβουν το βυθό για να βρουν την τροφή τους. Τα μεγάλα ψάρια του είδους, όταν πέσουν πάνω στα δίχτυα των 14, 15, 16 χιλιοστών, δεν σφηνώνεται το κεφάλι τους στα μάτια, μπλέκουν όμως τα μουστάκια τους στην κλωστή και μένουν κρεμασμένα στο δίχτυ, για να ψοφήσουν γρήγορα, επειδή είναι πολύ ευαίσθητοι οργανισμοί. Με αυτό τον τρόπο, όμως, η σταθερή σύλληψή τους δεν εξασφαλίζεται και έτσι τα μεγάλα ψάρια την ώρα της ανέλκυσης με τον κυματισμό και το σκαμπανέβασμα του σκάφους ξεκολλούν και πέφτουν ψόφια στο βυθό, για να γίνουν τροφή στα κοχύλια και τους αστερίες. Έτσι, ο ψαράς ίσως να κέρδισε μικρά ψάρια, έχασε όμως τα μεγάλα, που θα είχαν ίσως το ίδιο και μεγαλύτερο βάρος, αλλά ασφαλώς μεγαλύτερη τιμή. Το σπουδαιότερο, όμως, είναι πως πιάνοντας νωρίς τα μικρά, στέρησε το οικοσύστημα από γεννήτορες, ενώ, αν τα έπιανε τρεις-τέσσερις μήνες αργότερα ,και θα είχαν γεννήσει και μεγαλύτερο βάρος θα είχαν και καλύτερη τιμή. Η παραμονή τους στον Κόλπο είναι σίγουρη μέχρι το Νοέμβριο περιμένοντας τους ντόπιους ψαράδες να τα πιάσουν. Η επικρατούσα λογική θα μπορούσε να γίνει κατανοητή, μόνο, όταν ήταν να εγκαταλείψουμε για κάποιο λόγο το χώρο, και να μην ξαναγυρίσουμε.
Αλλά υπάρχει και άλλος παραλογισμός. Ισχυριστήκαμε στα προηγούμενα πως από τον Απρίλη και ύστερα επιστρέφουν από το πέλαγος στον Κόλπο τα ψάρια, μεγάλα και μικρά, ανάκατα. Οι ψαράδες του κόλπου αρχίζουν από τότε το ψάρεμά τους δίχως να κάνουν επιλογή. Επιτίθενται δηλαδή επί δικαίων και αδίκων πιάνοντας μικρά και μεγάλα αδιακρίτως. Τότε όμως πολλά μπαρμπούνια και κουτσομούρες είναι μικρά ψάρια 56 εκατοστών. Τα ίδια ψάρια στη διάρκεια του καλοκαιριού διπλασιάζονται και τριπλασιάζονται σε μέγεθος. Σκέφτεται, λοιπόν, κανείς πως, αφού μέχρι το Νοέμβριο τουλάχιστον δεν πρόκειται να φύγουν από τον κόλπο, γιατί να μην τα αφήσουν να μεγαλώσουν ανέξοδα, να πάρουν τότε μεγαλύτερο βάρος και ταυτόχρονα αύξηση της τιμής τους; Η ακαταμάχητη απάντηση βέβαια είναι το μεροκάματο και είναι ο ισχυρισμός αυτός ένας λογικός παραλογισμός.
Τη λύση σ αυτά θα δώσει ο συστηματικός έλεγχος από το κράτος, αλλά προ πάντων ο συνειδητός από τους εργάτες της θάλασσας έλεγχος του διαμετρήματος των ματιών των διχτυών. Μέχρι τώρα η χρήση των διχτυών έχει μείνει ανεξέλεγκτη. Ο κάθε ψαράς είναι ελεύθερος να αρματώσει ό,τι δίχτυα φανταστεί και όσα μέτρα θέλει. Επειδή μάλιστα τα αλιεύματα συνεχώς μειώνονται, για να συμπληρωθεί το μεροκάματο, μειώνεται το διαμέτρημα και αυξάνεται το μήκος των διχτυών. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, ο κύκλος δεν είναι μόνο φαύλος αλλά γίνεται φαυλότατος και οδηγεί τάχιστα στην καταστροφή. Οι μεγάλης ηλικίας ψαράδες μπορούν να πουν πως δεν τους νοιάζει, οι νέοι όμως, γιατί δεν βλέπουν πως αυτές οι πρακτικές δεν εξυπηρετούν το συμφέρον τους και πως το επάγγελμά τους απειλείται άμεσα; Και η Πολιτεία γιατί δεν αναγνωρίζει την υποχρέωσή της να παρέμβει και να βάλει τάξη στην αταξία;
Από τα παραπάνω, τα οποία θα μπορούσαμε να εμπλουτίσουμε και με πολλές άλλες εξειδικευμένες περιπτώσεις, γίνεται αντιληπτός ο λογικός δρόμος, που πρέπει να ακολουθήσουμε δίχως καθυστέρηση. Η λύση στην υπεραλίευση δεν είναι εύκολα εφικτή. Οι άνθρωποι απαιτούν τροφή από τη θάλασσα και η θάλασσα θα φτωχαίνει κάθε χρόνο και περισσότερο, όσο θα ζουν γύρω της άνθρωποι. Εκείνο, λοιπόν, που μπορούμε να επιτύχουμε είναι να επιβραδύνουμε την καταστροφή με την ελπίδα πως στο μέλλον θα βρεθεί κάτι που θα κάνει πιο φιλικές τις σχέσεις ανθρώπων και υδροβίων οργανισμών.
Η επιβράδυνση, εκτός των άλλων, μπορεί να επιτευχθεί και με την εξασφάλιση γεννητόρων, όπως είπαμε στα προηγούμενα. Και επειδή τα ψάρια γεννάνε από μικρά θα είναι εύκολο να γλιτώσουν από τα φανά (με μεγάλο άνοιγμα ματιών) δίχτυα των ψαράδων. Ένα μέσο μέγεθος για κάθε είδος ψαριού θα αποφασιστεί και με τη βάση αυτή θα καθοριστεί το διαμέτρημα των διχτυών. Έτσι, σε ένα χρόνο τα μπαρμπουνάκια θα γίνουν μπαρμπούνια και τα παπαλίνια σαρδέλες. Τον άλλο χρόνο θα έχουμε περισσότερο γόνο και τον παράλλο περισσότερα μεγάλα ψάρια πού θα τα ακολουθήσουν και άλλων ειδών μεγαλύτερα ψάρια, για να φάνε τα μικρά και από αυτά να ωφεληθούν οι ψαράδες και η κατανάλωση.
Σίγουρα θα απαιτηθούν και άλλα μέτρα, ενοχλητικά για τους εργάτες της θάλασσας. Ο χρόνος αλίευσης π.χ. κάθε είδους είναι καθοριστικός. Δεν είναι, όμως, επείγουσα ανάγκη να αρχίσει το ψάρεμα της κουτσομούρας από τον Απρίλη. Δεν είναι ανάγκη να πιάσουμε τις παπαλίνες από τον Ιούλιο. Δεν είναι ανάγκη να πιάσουμε τους σπάρους στο έμπα τους. Ας τους αφήσουμε να γεννήσουν πρώτα και αυτοί. Όταν μετά τη γέννα τους σκορπίσουν στις καπαλιές και στις φυκιάδες του κόλπου και γίνουν τετράπαχοι, θα προσφέρουν την ασύγκριτη νοστιμιά τους τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο στη γαστριμαργική απληστία των ανθρώπων.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε πως, όπως συμβαίνει με όλα τα προβλήματα, πάντα χρειάζονται εξειδικεύσεις και, για να γίνουν αυτές σωστές, χρειάζεται μελέτη από ανθρώπους που έχουν προβληματιστεί, που έχουν γνώσεις, που έχουν και τη γνώση να μην πάρουν άστοχες αποφάσεις, που εύκολα θα απορριφθούν. Για να γίνουν σεβαστές οι αποφάσεις πρέπει να είναι ευρύτερα αποδεκτές και να εξυπηρετούν σκοπούς δύσκολα απορριπτέους. Ποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν πρέπει να αφήσουμε ψάρια και στις επόμενες γενιές; ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί πως, για να συμβεί αυτό, δεν χρειάζεται να γεννήσουν τα ψάρια, γιατί τα… βρέχει ο Θεός; Ο Δημιουργός, βέβαια, τα δημιούργησε και έβαλε τους κανόνες της ζωής και της εξέλιξής της με τρόπο, που η εξέλιξη αυτή να φτάσει στο ανθρώπινο μυαλό και στη λογική του. Αν αυτή σκαρτέψει, η Δημιουργία έχει και άλλες μεθόδους: εξαφανίζει το σκάρτο και επιζήμιο είδος και αφήνει τους απολιθωμένους σκελετούς του να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποτε κάποιου απροσάρμοστου είδους.
Συμπερασματικά Τ
Ανακεφαλαιώνοντας τα προηγούμενα καταλήγουμε σε ορισμένα συμπεράσματα, τα οποία δεν ισχυριζόμαστε ότι είναι αλάνθαστα, αφού δε βασίζονται σε αναμφισβήτητες επιστημονικές μεθόδους, αλλά μόνο στην παρατήρηση και στη λογική. Σκοπός αυτής της προσπάθειας δεν είναι να δοθούν λύσεις, αλλά να αναδειχθούν τα προβλήματα και να αφυπνιστούν συνειδήσεις.
Τα προβλήματα της θάλασσας στη εποχή μας δεν είναι μοναδικά. Τα ίδια περίπου συμβαίνουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Τα ανησυχητικά φαινόμενα, αυτά που όλα μαζί αποτελούν την οικολογική κρίση, παρουσιάστηκαν ταυτόχρονα παντού, γιατί προήλθαν από τις ίδιες αιτίες, οι οποίες βέβαια φέρνουν τα ίδια αποτελέσματα. Κι αυτές είναι ο ανθρώπινος υπερπληθυσμός και η φαινομενική ευημερία, ή αλλιώς η δήθεν άνοδος του βιοτικού μας επιπέδου, η οποία έγινε (τώρα μόλις αρχίσαμε να το καταλαβαίνουμε) σε βάρος των παιδιών μας. Τα παιδιά μας τα υπεραγαπάμε, αλλά ανενδοίαστα και με βουλιμία τρώμε το μέλλον τους. Τελικά ο άνθρωπος είναι το πιο έξυπνο, αλλά και το πιο αντιφατικό και διανοητικά μπερδεμένο ον του πλανήτη. Γιαυτό και τα καταφέρνει να κάνει τις μεγαλύτερες ζημιές στη Γη μας και τα τελευταία χρόνια επεκτείνει τη σύγχυση του και στο διάστημα.
Η παγκοσμιοποιημένη οικολογική κρίση είναι γεγονός αναμφισβήτητο. Εμείς όμως έχουμε τη δική μας, την τοπική κι αυτήν καλούμαστε να διαχειριστούμε. Αυτό είναι λογικό και προσπαθούν να το κάνουν οι κάτοικοι όλων των οικοσυστημάτων, αλλά αποδείχνεται ότι είναι ατελέσφορες οι προσπάθειες τους, επειδή όλα τα οικοσυστήματα είναι αλληλένδετα. Η ατμόσφαιρα μας π.χ. κουβαλά τους ρύπους και τα καυσαέρια των βιομηχανιών και στους ακατοίκητους πόλους της Γης. Ο ποταμός Δούναβης παίρνει τα λύματα των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης, τα κατεβάζει στη Μαύρη Θάλασσα κι αυτή με τα θαλάσσια ρεύματα τα στέλνει στο Αιγαίο κι αυτό στη Μεσόγειο, για να βρεθούν και στους ωκεανούς. Ένα μέρος απ αυτά, το αναλογούν στο μέγεθος του, δέχεται και ο Κόλπος μας. Όλα αυτά μας δείχνουν το δρόμο που <<σαν έξυπνα όντα που είμαστε>> πρέπει να ακολουθήσουμε, για να υπάρξει συνέχεια και μέλλον στο ανθρώπινο είδος. Η ανθρωπότητα μεγάλωσε, έγινε εφτά δισεκατομμύρια και για τούτο η Γη μας μίκρυνε, δε μας χωράει πια . Γι’ αυτό και το πρόβλημα του Ευρωπαίου είναι το ίδιο με του Κινέζου και του Αυστραλού και η λύση του μόνο με κοινή προσπάθεια θα γίνει εφικτή.
Ωστόσο, μέχρι να έρθει αυτή η ευλογημένη ώρα, που δεν το πιστεύει κανείς με τα μυαλά που κουβαλούν οι άνθρωποι των χρόνων μας, θα πρέπει ο καθένας να νοιαστεί για το σπίτι του, για την αυλή του. Θα πρέπει δηλαδή να σωθεί ό,τι σώζεται. Κι αυτά, πού γίνεται να σωθούν, δεν είναι λίγα, είναι πολλά. Ίσως το ρήμα σώζω να μην αποδίδει την πραγματικότητα, γιατί, αφού δεν θα γυρίσουμε πίσω στις μεθόδους της φύσης, για παράταση μόνο του τέλους μιλάμε. Αλλά και αυτό δεν είναι λίγο. Ας επαναλάβουμε λοιπόν τις σκέψεις μας με ανορθόδοξο τρόπο, για να καταλάβουμε καλύτερα την ευθύνη όλων μας, των άμεσα εμπλεκομένων εργατών της θάλασσας και των θεατών της στεριάς, που το πρόβλημά τους είναι μόνο να βρουν στην αγορά ψάρια της αρεσκείας τους και κανένας άλλος προβληματισμός.
Πρέπει ή δεν πρέπει να μένουν απείραχτα τα μικρά οικοσυστήματα του Κόλπου και να θεσπιστεί αυστηρότερη νομοθεσία για την προστασία τους;
Πρέπει ή δεν είναι ανάγκη να καθαρίζονται τα λύματα των οικισμών πριν πέσουν στα νερά του Κόλπου;
Πρέπει ή δεν υπάρχει λόγος να συνειδητοποιήσουν οι γεωργοί πως πολλά από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, που χρησιμοποιούν, μολύνουν σοβαρά όλα τα οικοσυστήματα γύρω από τον Κόλπο;
Πρέπει ή δεν πρέπει να συνειδητοποιήσουν οι ψαράδες πως, για να υπάρχει συνέχεια στη δουλειά τους, οι θαλάσσιοι οργανισμοί πρέπει να αφήνουν απογόνους;
Πρέπει ή δεν πρέπει να καταλάβουμε όλοι, θαλασσινοί και στεργιανοί πως η υπεραλίευση οδηγεί στην κατάρρευση των ειδών και ότι αυτό έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα την εξαφάνιση τους για πάντα;
Κατά συνέπεια πρέπει ή δεν πρέπει να ελέγξουμε τα καταστροφικά εργαλεία, που σκοτώνουν άσκοπα τους μικρούς οργανισμούς και δεν τους δίνουν την ευκαιρία να αφήνουν απογόνους;
Πρέπει ή δεν πρέπει να ελέγχεται το διαμέτρημα των διχτυών, για να γλιτώνουν τα μικρά και μη εμπορεύσιμα ψάρια, που θα γεννήσουν και θα αφήσουν απογόνους;
Πρέπει ή δεν πρέπει να ελεγχθεί η εποχική αλίευση, ώστε να έχουν τη δυνατότητα μερικά είδη να παίρνουν μία ανάσα επιβίωσης;
Πρέπει ή δεν πρέπει να ελεγχθούν οι ζημιογόνες δραστηριότητες δεξιά και αριστερά του στομίου του Κόλπου στο πέλαγος και πάνω στην υφαλοκρηπίδα για να υπάρχει δυνατότητα να εμπλουτίζεται κόλπος με πληθυσμούς ψαριών;
Πρέπει ή δεν πρέπει να απαιτήσουμε από το κράτος να ενδιαφερθεί επιτέλους στα σοβαρά για τα θαλάσσια οικοσυστήματα, που βρίσκονται πια σε οριακό επίπεδο επιβίωσης;
Δεν ισχυριζόμαστε πως δεν υπήρξαν προβληματισμοί και αντιδράσεις στο παρελθόν. Είναι γνωστή η αντίδραση των ψαράδων με προεξάρχοντα τον Καλιάμπεη το 1880 και ο ξυλοδαρμός των Ιταλών τρατάρηδων που μπήκαν στο κόλπο και ρήμαξαν τους ψαρότοπους. Δημιουργήθηκε τότε διπλωματικό επεισόδι μεταξύ οθωμανικής αυτοκρατορίας και ιταλικού κράτους. Η ανησυχία πάντα υπήρχε, υπάρχει και τώρα, αλλά μένουμε όλοι ναρκωμένοι και ακίνητοι σαν φίδι, πού αντιλήφθηκε πάνω του το σκορπιό:<<μη κινείσαι, τίποτα δεν γίνεται και το πιο πιθανό είναι να βρεις το μπελά σου>>! Κάνε λοιπόν και εσύ ό,τι κάνουν όλοι κι όπου μας βγάλει!
Μ αυτή τη νοοτροπία καταλήξαμε όλοι να εφαρμόζουμε την παροιμιώδη προτροπή των προγόνων μας:<<Άμα δεις τσι τρών του βιός, τρώγε με τα δύο σ>>. Και πέσαμε όλοι αχόρταγα στο φαγοπότι! Κάποτε όμως όλα αυτά φθάνουν στο απροχώρητο. Ο κόμπος πλησιάζει στο χτένι. Είναι καιρός να διωχτεί το ανθρώπινο είδος από το Παράδεισο. Και βαίνουμε με την πρακτική της Βαβέλ (της ασυνεννοησίας ) ακάθεκτοι προς αυτή τη λύση…!
Δειλά τα βήματα στο παρελθόν
Υπαινιχτήκαμε στα προηγούμενα πως οι πάντες αδιαφορούν πια για τη δυσοίωνη πορεία της βιωσιμότητας των οικοσυστημάτων της Γης, τα οποία, αν καταρρεύσουν, τμηματικά θα οδηγήσουν σωρευτικά στην εξάλειψη της ζωής, όπως την ξέρουμε. Τα συμφέροντα με την πολιτική δύναμη που αποκτούν με το χρήμα που διαχειρίζονται, επιβάλλουν τις απόψεις τους, οι οποίες είναι:<<Δεν υπάρχει πρόβλημα, όλα καλώς βαίνουν και μόνο οι γραφικοί οικολογούντες σπέρνουν επιζήμια ανησυχία!>>. Επειδή όμως οι εκδηλώσεις της κρίσης είναι κάθε χρόνο και πιο καταστροφικές, η ανησυχία μεγαλώνει και η αξιοπιστία τους μηδενίζεται.
Η ανησυχία για την κακοποίηση του περιβάλλοντος στον Κόλπο Καλλονής έχει ιστορικές ρίζες. Πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια ξέρουμε πως ανησύχησε πρώτος ο Αριστοτέλης. Έφριξε ο άνθρωπος, όταν είδε τους ψαράδες του Κόλπου να γδέρνουν το βυθό με σιδερένια εργαλεία. Στα χρόνια μας μερικοί Βουλευτές μας, πιεζόμενοι ασφαλώς από τους ψηφοφόρους τους, προσπάθησαν και πέτυχαν να επαναφέρουν τις λαγκάμνες. Τα σχόλια περιττά! Είδαμε και την αντίδραση των ψαράδων και του Καλλιάμπεη στους Ιταλούς τρατάρηδες περί το 1880. Θα δούμε και μερικές άλλες αντιδράσεις, προτάσεις και ενέργειες προς την κατεύθυνση της προστασίας του οικοσυστήματος, για να μη φτάσουμε σε λανθασμένα συμπεράσματα πως δεν υπήρξε ποτέ και δεν υπάρχει και σήμερα προβληματισμός. Υπάρχει, αλλά δεν φτάνει, όταν δεν είναι ικανός να μετουσιωθεί σε λογικές αποφάσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να υλοποιηθούν.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση του νησιού (1912) αναγνωρίστηκε η αξία του οικοσυστήματος του Κόλπου από την Πολιτεία και από το νεοσύστατο συνεταιρισμό αλιέων Σκάλας Πολιχνίτου. Οι γνώσεις βέβαια και οι εμπειρίες από τη μηχανοκίνηση και το νάυλον δεν υπήρχαν τότε, άρα τα σοβαρά προβλήματα δεν είχαν γίνει ακόμα πιεστικά. Ωστόσο πρυτάνευσε η λογική και κατάλαβαν πως τα ψάρια, με την είσοδό τους, τραβούν για το μυχό του Κόλπου, όπου το περιβάλλον είναι καλύτερο για τα ιχθύδια τους. Εκεί λοιπόν κλείστηκε με σημαδούρες ένα μέρος θάλασσας, από την Αλυκή της Καλλονής μέχρι την Πύρρα. Ήταν το καταφύγιο των ψαριών, ήταν ο χώρος που ηρεμούσαν, ήταν η θερμοκοιτίδα των νεογέννητων ψαριών, ήταν ο βρεφονηπιακός σταθμός τους. Τότε έτσι έβλεπαν την προστασία του Κόλπου, τώρα το βλέπουμε σαν άχρηστο μέτρο, ίσως δε και … ανελεύθερο, αφού εμποδίζει τους πολίτες να κάνουν ό,τι τους αρέσει! Έτσι, μετά τον πόλεμο, κανένας δεν μίλησε πια γιαυτό το λογικό μέτρο, γιατί θεωρήθηκε αναποτελεσματικό και παράλογο.
Από πάντα όλοι ξέρανε πως κάθε συρόμενο εργαλείο ήταν επιζήμιο στο οικοσύστημα. Στον Κόλπο δούλευαν τριών ειδών συρόμενα: οι σιδερένιες λαγκάμνες, οι τράτες και τα τρατέλια. Απ’ αυτά το τρίτο απαγορεύτηκε πρώτο στις αρχές της δεκαετίας του πενήντα, γιατί ήταν οφθαλμοφανής η ζημιά που προκαλούσε. Ήταν μια μικρή τράτα με αρμάτωμα τέτοιο, ώστε να καθίζουν τα μολύβια στο βυθό, όταν το σέρνανε και κατ αυτόν τον τρόπο να μαζεύει στο σάκο του τα πάντα.
Οι τράτες συνέχισαν ακόμα δύο δεκαετίες, ὠσπου πείστηκε το κράτος ότι είναι επιζήμιες για τον Κόλπο και τις απαγόρευσε. Δούλευαν τότε έξω από τον Κόλπο κι έκανα μεγαλύτερη ζημιά, γιατί σε κάθε καλάδα μαζί με το νόστιμο μαριδάκι πιανόταν και γόνος ειδών μεγαλόσωμων. Κάποτε, αφού άρχισαν να εκλείπουν τα καλά ψάρια, εδέησε να παρέμβει το Κράτος και να τις απαγορεύσει σε πανελλήνια κλίμακα.
Οι λαγκάμνες δεν πιάνουν ούτε μικρά, ούτε μεγάλο ψάρια. Είναι σίδερα που γδέρνουν το βυθό, για να μαζέψουν όστρακα, κυρίως χτένια. Επειδή όμως ο βυθός είναι ζωτικής σημασίας για το οικοσύστημα και επειδή τα σημερινά μηχανοκίνητα σκάφη είναι πολύ ικανά, για ένα όργωμα βαθύ και σε πολύ μεγάλη έκταση, κατά καιρούς, μέσα σε ένα εμφυλιοπολεμικό κλίμα απαγορευόταν και πάλι επανερχόταν, ανάλογα σε ποια μεριά έγερναν οι περισσότεροι ψήφοι.
Η λεντισιά είναι ένα συλλογικό και πολύ τεχνικό ψάρεμα, σχεδόν στρατηγικό, που μπορεί να πιάσει μεγάλα και εκλεκτά ψάρια. Η ζημιά της ήταν ότι έπιανε τα μεγάλα και εκλεκτά ψάρια! Οι άριστα εξειδικευμένοι ιθύνοντες νόες της Διεύθυνσης Αλιείας δεν έβλεπαν τον εξολοθρεμό από άλλες αλιευτικές τεχνικές των μικρής ηλικίας ψαριών, από τα οποία προέρχονταν τα μεγάλα, αλλά πήγαν να προστατεύσουν τα μεγάλα, τα οποία έτσι κι αλλιώς συμπλήρωναν το προσδόκιμο της ζωής τους. Το αποτέλεσμα ήταν, όχι να μην πληθύνουν με την απαγόρευση που εμπνεύστηκαν, αλλά ύστερα από εξήντα πέντε περίπου χρόνια από τότε να εκλείπουν σε ανησυχητικό βαθμό από τις ακτές μας οι σαργοί, τα λαβράκια, τα μελανούρια, τα συναγρίδα..! Κι όλ αυτά επειδή οι αποφασίζοντες δεν θέλουν να δουν το πρόβλημα με αμβλεία γωνία, αλλά εστιάζουν άκοπα σ ένα σημείο, για να φέρουν αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Λύσεις εμβαλωματικές και ως εκ τούτου καταστροφικές.
Ο ήχος μεταδίδεται πιο γρήγορα και πιο έντονα στο νερό, παρά στον αέρα. Οι άνθρωποι από παλιά κατάλαβαν πώς τα ψάρια ενοχλούνται πολύ από τους ήχους και αυτό το εκμεταλλεύτηκαν στο ψάρεμα. Το είδος του ψαρέματος με τη χρήση του ήχου το ονόμασαν βόλασμα, γιατί στην αρχή γινόταν με ένα βόλι- βολίδα, δεμένη στο σχοινί την πετούσαν στη θάλασσα. Με το θόρυβο που έκανε ενοχλούνταν τα ψάρια κι έπεφταν στα δίχτυα. Αργότερα έκαναν την βολαχτήρα ή λαμπούτα, η οποία ήταν ένας κώνος σε μέγεθος κουβά, τοποθετημένος στερεά με την κορυφή σ ένα κοντάρι και μ αυτό το εργαλείο χτυπούσαν την επιφάνεια της θάλασσας. Ο συμπιεσμένος αέρας προκαλούσε ήχο, ο οποίος μεταδιδόταν σε αρκετό βάθος, τρόμαζε τα ψάρια και τα έστελνε στα δίχτυα, που είχαν στήσει οι ψαράδες. Ήχο έκαναν και με χτύπημα των σανίδων της πλώρης και μ’ άλλους τρόπους.
Ο τρόπος αυτός του ψαρέματος ήταν αποτελεσματικός και κινούσε τον φθόνο των ψαράδων, που δεν μπορούσαν να τον κάνουν. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι διώχνει τα ψάρια έξω από τον Κόλπο κι ύστερα από μεγάλους καυγάδες αναγκάστηκε η Πολιτεία να απαγορεύσει αυτό το ψάρεμα μέσα στον Κόλπο. Η απαγόρευση όμως δεν έφερε την εξάλειψη του, γιατί η ίδια δουλειά μπορεί να γίνει με χίλιους δυο τρόπους, που δεν τους προβλέπει η απαγόρευση. Ο απλούστερος όλων είναι η δόνηση των μηχανών και ο θόρυβος της προπέλας. Τα ψάρια όμως φαίνεται πως συνήθισαν αυτούς τους θορύβους, γιατί διαφορετικά δεν θα υπήρχε ψάρι στον Κόλπο με τόση φασαρία που γίνεται από τόσων λογιών μηχανές. Τα διώχνει στο πέλαγος μόνο το κρύο και η έλλειψη οξυγόνου σε περιπτώσεις ευτροφισμού. Με το βόλασμα απλά μετακινούνται 100-200 μέτρα πιο πέρα. Αν γι αυτήν την διαδικασία χρησιμοποιούνταν φανά (μεγάλου διαμετρήματος) δίχτυα μάλλον θα ήταν ακίνδυνο.
Οι σπασμωδικές και ασυντόνιστες αυτές ενέργειες προς την κατεύθυνση της προστασίας του Κόλπου ήταν τελείως αναποτελεσματικές. Δείχνουν πάντως πως οι ψαράδες από πάντα ανησυχούσαν, αλλά ήταν μέχρι τώρα ανενημέρωτοι και τελείως αβοήθητοι από την Πολιτεία, με αποτέλεσμα, βρισκόμενοι σε συνεχή σύγχυση, να επιζητούν την πλήρη ασυδοσία τους. Η Πολιτεία μέχρι τώρα έπαιξε ένα χαλαρό ρόλο, σα να λέμε ενός συμβιβαστικού επιδιαιτητή. Καιρός όλ’ αυτά να αλλάξουν. Ο Κόλπος Καλλονής και ίσως κι άλλα τέτοια οικοσυστήματα, χρειάζονται να πέσει πάνω τους η επιστημονική ματιά και η Πολιτεία να είναι παρούσα σε ρόλο σοβαρό και στιβαρό, όχι μόνο γιατί είναι υποχρέωση της, αλλά και γιατί την συμφέρει. Η χώρα μας έχει μήκος ακτών μεγαλύτερο ολόκληρης της Ευρώπης και θαυμαστή υφαλοκρηπίδα. Και κάνει εισαγωγή τα μισά ψάρια που χρειάζεται! Κι όλ’ αυτά γιατί οι απίθανοι βιότοποι έχουν καταστραφεί από παλιά με τους δυναμίτες, με τις χλωρίνες, με τις τράτες, με τις ανεμότρατες, με τις μηχανές, με τα πλαστικά δίχτυα με την ασυνειδησία μας.
Το παρόν πρέπει να υπηρετεί το μέλλον…
Τέθηκαν δέκα ερωτήματα με τα οποία σε αδρές γραμμές σκιαγραφούνται τα προβλήματα του οικοσυστήματος του Κόλπου. Οι απαντήσεις χρειάζεται να δοθούν πρώτα σε ατομικό επίπεδο, να πάρει δηλαδή πάνω σε αυτά θέση ο καθένας μας χωριστά κι ύστερα σε συλλογικό. Η απόρριψη ή η αποδοχή των «πρέπει» θα οδηγήσει συγκεντρωτικά, σαν ψηφοφορία, στο σταμάτημα της προσπάθειας ή στη συνέχιση της σε συλλογικό πια επίπεδο, που είναι πάντα και πιο αποτελεσματικό.
Για να φτάσουμε σε μια σωστή απόφαση, που θα συμφέρει δηλαδή στο οικοσύστημα, στους σύγχρονους αλλά και στους ανθρώπους του μέλλοντος, πρέπει να περάσουμε από τις συμπληγάδες του ατομικού συμφέροντος. Ειναι η πορεία αυτή διαχρονικά καθορισμένη σε παγκόσμιο επίπεδο και διαδραματίζεται στην εποχή μας με γιγάντιες συγκρούσεις με διακύβευμα ακόμα και τον πλανήτη μας. Οι πετρελαϊκές εταιρείες, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, τα εργοστάσια συμφέρον έχουν να καίνε πετρέλαιο. Πώς να συναινέσουν σε λύσεις που απειλούν τις πετραιλαϊκές τους δραστηριότητες; Κάτι ανάλογο, σε πολύ μικρή κλίμακα συμβαίνει και στα δικά μας. Δεν είναι εύκολο να πείσεις τον αγρότη να μην χρησιμοποιεί λιπάσματα και φυτοφάρμακα, τη στιγμή που όλοι ξέρουμε πως στον τομέα αυτό έχουμε φθάσει σε ένα στάδιο δίχως επιστροφή .Πώς θα πείσεις τη Διοίκηση να χρηματοδοτήσει τους αναγκαίους βιολογικούς καθαρισμούς, τη στιγμή που όλοι βλέπουμε την οικονομική στενότητα της χώρας μας.
Σίγουρα δεν γίνεται να ικανοποιηθούν εδώ και τώρα όλα τα -«πρέπει», που θέτει αυτή η προσπάθεια, γιατί κι εδώ τα συμφέροντα υπάρχουν, είναι γνωστά και αντικρουόμενα για τούτο δεν χρειάζεται αναφορά σ αυτά. Θα χρειαστεί λοιπόν μεγάλη υπομονή, λογικά επιχειρήματα και σοβαρή πειθώ, για να γίνουν αποδεκτές και να υλοποιηθούν οι αποφάσεις. Το μεγάλο κέρδος όμως θα είναι να ανοίξει η συζήτηση, να ξεφύγουμε από την σημερινή ραστώνη και τον ωχαδερφισμό μας, να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος και τους κινδύνους της οικολογικής κρίσης, να δούμε τα σημεία στα οποία εμπλεκόμαστε και να επωμιστεί ο καθένας μας τις ευθύνες του. Να παραδεχτούμε τέλος τη μεγάλη ευθύνη μας να παραδώσουμε τον κόσμο που βρήκαμε και ζήσαμε τη ζωή μας στους επερχόμενους. Σύμφωνα με τη μέχρι τώρα ιστορία καθήκον μας είναι να τον παραδώσουμε καλύτερο από ό,τι τον βρήκαμε. Αυτό κανείς πια δεν πιστεύει πως είναι δυνατό. Τουλάχιστον όμως ας μην είναι εφιαλτικός!
Τα επιμέρους οικοσυστήματα της γης είναι λίγο ως πολύ όλα πληγωμένα και χρειάζονται επώδυνα γιατρικά, όπως κάθε άρρωστο σώμα. Και τα γιατρικά είναι συνήθως πικρά. Είναι, όμως, και μερικά ανώδυνα και στην προκειμένη περίπτωση είναι μέτρα σωτήρια, που θα μπορούσαν αμέσως να παρθούν, όπως: η επαναφορά του προπολεμικού μέτρου της οριοθέτησης στο μυχό του κόλπου έκτασης ,για να δίνει κάποιο χώρο στα ψάρια να ηρεμούν, να πολλαπλασιάζονται και να επιτελούν ανενόχλητα το βιολογικό τους προορισμό. Η αδιάλειπτη παρακολούθηση της ανεμότρατας και του γρι-γρι, για να μην παραβιάζουν τα όρια στα οποία η νομοθεσία επιτρέπει να καλάρουν. Ο χρόνος έναρξης της αλιευτικής περιόδου να οριστεί και για ορισμένα είδη ψαριών, όπως γίνεται με τα χταπόδια και τα όστρακα. Να αρχίσει από σήμερα η επιστημονική μελέτη του οικοσυστήματος και ίσως απαιτηθεί η μόνιμη παρουσία υπεύθυνου ιχθυολόγου, που θα παρακολουθεί τα τεκταινόμενα και τις πραγματικές ανάγκες του Κόλπου. Για όλα, όμως, τα “πρέπει” ίσως και για άλλα, που παραλείψαμε, είναι πιεστική ανάγκη να αρχίσει άμεσα η συζήτηση, γιατί δεν υπάρχει πια χρόνος αναμονής. Αφού φέραμε τα πράγματα εδώ που τα φέραμε, δεν έμεινε χώρος στην αναβλητικότητα και στην κωλυσιεργία.
Η όποια διστακτικότητα στη λήψη προστατευτικών μέτρων οφείλεται σίγουρα στο φόβο μείωσης του εισοδήματος των εργαζομένων στην τοπική αλιεία. Ο αριθμός των οικογενειών, που ίσως θιγούν, είναι μικρός και επομένως για ένα -δύο χρόνια το κράτος θα μπορούσε να βοηθήσει με μία κάποια επιδότηση. Αν η δουλειά γίνει με σωστή μελέτη και προπάντων με τη συγκατάθεση όλων, τα ευεργετικά αποτελέσματα θα είναι, πιστεύουμε, γρήγορα ορατά. Και τότε η αύξηση του εισοδήματος θα κάνει γρήγορη την απόσβεση της μείωσης.
Αυτά προτείνονται σαν έναυσμα, για να αρχίσει μία λογική συζήτηση, πάντα με στόχο την επιβίωση του σπάνιου οικοσυστήματος του Κόλπου Καλλονής, για να μείνει κάτι από αυτό και στις επερχόμενες γενιές.