Μ Ν Η Μ Ε Σ
Γράφει ο Γιώργος Αλβανός
Στις 23 Φεβρουαρίου του 1867 ένας φοβερός σεισμός (Μ = 6,8 ρίχτερ) κατέστρεψε την πρωτεύουσα και πολλά χωριά του νησιού (Μόλυβος, Πέτρα, Καλλονή, Παράκοιλα κ.ά.). Το χωριό Κλουμιδάδος (Νάπη) υπέστη τις μεγαλύτερες ζημιές, ενώ το χωριό Αφάλωνας καταστράφηκε από πυρκαγιά που εκδηλώθηκε μετά τον σεισμό*. Τα γκρεμισμένα σπίτια έφτασαν τις 10.275 και οι νεκροί τους 800. Τα Βασιλικά είχαν μικρές απώλειες σχετικά. Από τα 195 σπίτια του χωριού καταστράφηκαν τα 80, ενώ υπήρξαν και 2 νεκροί. Στην πόλη της Μυτιλήνης καταστράφηκαν εντελώς 1.500 σπίτια από τα 2.500 και σκοτώθηκαν 150 άνθρωποι*. Ο σεισμός ήταν τόσο τρομαχτικός, που για πολλές δεκαετίες αργότερα η ανάμνησή του παρέμενε ζωηρή κι οι παλαιότεροι τον χρησιμοποιούσαν ως χρονικό σημείο, για να προσδιορίσουν σημαντικά γεγονότα της ζωής τους. Έλεγαν π.χ. «γεννήθηκα στο σεισμό», «παντρεύτηκα στο σεισμό», «πήγε στη Σμύρνη μετά το σεισμό» και τα λοιπά.
Το πρώτο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη έχει τον τίτλο «Ο σεισμός» ή «Η Θεία οργή» και αναφέρεται στο μεγάλο σεισμό του 1867 που είχε πλήξει τη Μυτιλήνη (1).
Το συγκλονιστικό γεγονός του σεισμού δεν άφησε ασυγκίνητο τον ριμαδόρο της εποχής, που περιγράφει τη συμφορά στην ακόλουθη ιστορική ρίμα:
Αφιγκρασθήτε να σας πω το θλιβερό τραγούδι.
Η Μυτιλήνη χάλασε τσι να την λυπηθούτι…
Ακούν τη γη τσι μούγκριζει τσι πέφτουν τα ντουβάρια,
πλακώνουν νέους τσι πιδιά, πλακώνουν παλικάρια.
Άλλοι έκλαιγαν τις μάννες των τσι άλλοι τα πιδιά τους.
(…………………………………………………………….)
Μυτιλινιούδες έμουρφις στουν κόσμου ξακουσμένις,
ο Θιος οργή σας έστειλε, να κλαίτε οι καϊμένες.
Τον τόπου σας εχάλασε τσι σεις θε να χαθήτε,
άλλου μην περιμένετι, του Χάρου καρτηρείτι.
Παπάδες τσι γραμματιτσοί ούλοι συμμαζουχθήτι,
παράκκλησις τσι προσηυχές, αυτό μόνο ζητείτι.
Κάτω από το τραγούδι σημειώνεται και το όνομα του ριμαδόρου: Ν. Ξινέλλης.
Ο λαός πίστεψε στ’ αλήθεια πως ο σεισμός ήταν οργή Θεού, γιατί όλοι θυμήθηκαν τον αφορισμό του Πατριάρχη. Από το νησί είχε περάσει κάποιος επίσημος Τούρκος και είδε κι απόρησε με την αφάνταστη γυναικεία πολυτέλεια. Φαίνεται οι λαδιές πηγαίνανε καλά κι οι Μυτιληνιές το ’χανε παραξηλώσει. Ο Τούρκος έκανε αυστηρές παρατηρήσεις στους προεστούς και γυρίζοντας στην Πόλη τα παράγγειλε του Πατριάρχη. Ο Πατριάρχης, με πανταχούσα του, φοβέρισε με αφορισμό τους Μυτιληνιούς, που δε θα συμμάζευαν τα λουριά των θηλυκών τους. Οι Μυτιληνιές και πάλι δεν ακούσαν ούτε του αφορισμού το φοβέρισμα.
Πλακώνοντας του σεισμού το κακό, οι παντρεμένοι χώρισαν από το κρεβάτι τις γυναίκες τους.**
__________________________________
* Στοιχεία για όλα τα χωριά υπάρχουν στο βιβλίο του Παναγιώτη Παρασκευαΐδη «Οι περιηγηταί για τη Λέσβο», Αθήνα, 1973.
* «Οι σεισμοί της Ελλάδας», των Παπαζάχου Β. & Παπαζάχου Κ. (1989).
** πρβλ.: Γιάννη Βλαχογιάννη: Ε.Ε.Ε. Άπαντα.
(1) www.aegean.gr/gympeir/MYRIBHLHS.htm
[Σημείωση: Στην Ελλάδα το Γρηγοριανό Ημερολόγιο, που χρησιμοποιείται σήμερα, καθιερώθηκε από την Ελληνική Πολιτεία το 1923. Με βασιλικό διάταγμα, η 16η Φεβρουαρίου 1923 ορίστηκε ως 1η Μαρτίου (13 μέρες μπροστά). Ωστόσο, η Εκκλησία έκανε αποδεκτό το Γρηγοριανό Ημερολόγιο (Αναθεωρημένο Ιουλιανό Ημερολόγιο) για τις θρησκευτικές γιορτές, με εξαίρεση τη γιορτή του Πάσχα, από τη 10η Μαρτίου 1924, η οποία υπολογίστηκε ως 23η Μαρτίου 1924. Άρα, με το σημερινό ημερολόγιο η 23η Φεβρουαρίου 1867 είναι 6η Μαρτίου.]
*****
Παρακάτω διαβάστε στοιχεία για τον καταστρεπτικό σεισμό στη Λέσβο από το εξαιρετικό βιβλίο του Παναγιώτη Παρασκευαΐδη «Οι περιηγηταί για τη Λέσβο», Β΄ έκδοση, Αθήνα 1983, σελ. 154-155, 177:
Το 1867 έγινε ένας καταστρεπτικός σεισμός στη Λέσβο. Ο Γάλλος γεωλόγος M. Fouque ήρθε στη Μυτιλήνη και μελέτησε το αποτελέσματά του καταγράφοντας τα σε μία του αναφορά που έστειλe στη Γαλλία. Μας σώζει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα χωριά και τον αριθμό των σπιτιών τους την εποχή αυτή στην έκθεση του ” αναφορά για τους σεισμούς της Κεφαλονιάς και Μυτιλήνης το 1867″, Παρίσι 1867
“Κύριε Υπουργέ… Στις 6:30 το απόγευμα της 6 Μαρτίου/ 23 Φεβρουαρίου για τους Έλληνες, 1867, έγινε ο πρώτος και χειρότερος σεισμός διαρκείας 30-40 δευτερολέπτων. Στις 10:00 το βράδυ έγινε δεύτερος ασθενέστερος 20 δευτερολέπτων και ακολούθησαν και οι άλλοι επί ένα σχεδόν μήνα. Οι καταστροφές: Μυτιλήνη, 2.500 σπίτια. Χάλασαν 1.500. Νεκροί 150. Η νεόδμητη Καθολική Εκκλησία γκρέμισε και οι δύο πλαϊνοί της τοίχοι αναποδογύρισαν προς τα νότια σαν να’ ταν μονοκόμματοι…Οι τοίχοι της κατοικίας του προξένου της Αυστρίας, κ. Bargigli, η οποία είναι χτισμένη πάνω σε μία μικρή προεξοχή κοντά στο λιμάνι βάσταξαν, αλλά όλα τα έπιπλα έπεσαν με ορμή. Το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης χτισμένο από τους Γενουάτες και ενισχυμένο από τεράστιο πάχος τοίχους υπέφερε το ίδιο, προπάντων στο νότιο μέρος του. Οι τοίχοι ράγισαν κατά τέτοιο τρόπο και ανετράπησαν μάλιστα σε μερικά σημεία, ώστε οι έγκλειστοι στο εσωτερικό Τούρκοι κατάδικοι κατόρθωσαν να διαφύγουν από τα ρήγματα.
……..
Βρισά 312 σπίτια χάλασαν/
Βασιλικά 195
Λισβόρι 160
Αμπελικό-Βούρκος 86 χάλασαν
Γρύπα 55
Πολιχνίτος 600
Στη σελ. 177 το περιοδικό “Σαπφώ”, στο κείμενο “Ιστορική και Γεωγραφική περιγραφή της Λέσβου” γράφει:
Το 1867 23 Φεβρουαρίου ώρα 6:00 μ.μ. μέγας σεισμός. Καταρχάς διερράγησαν αι οροφαί και μετά κατέπεσαν αι οικίαι. Επί ώρας εσείετο το έδαφος και ανεβοκατέβαινε. Επί μήνες έκτοτε γινόταν σεισμοί. Υπέρ τους χίλιους εφονεύθησαν.
Ο ναός του Αγίου Θεράποντος ήτο ειδωλολατρικός, πιθανώς του Απόλλωνος και μετεποιήθη εις χριστιανικόν, κατηδαφίσθη δε προ τινών ετών και ετέθησαν ήδη τα θεμέλια του νέου, εφ’ ων ωκοδομήθη ξύλινος προσωρινός μέχρις αποπερατωθή ο νυν εγειρόμενος. Το 1859 κατά την θέσιν Μπαρμάκ Καπού εις την αγορά ωκοδομήθη λαμπρός ναός των Δυτικών, κρημνισθείς κατά τον σεισμόν του 1867, ανωκοδομήθη μικρότερος μεν αλλά λίαν λαμπρός.
Αλβανός Γεώργιος, Εκπαιδευτικός