Σε τζαμί και η Μονή της Χώρας στην Πόλη!!

Πριν τρεις μήνες είχαμε αναρτήσει στον ιστότοπό μας την προοπτική της μετατροπής του εμβληματικού θρησκευτικού μνημείου της Πόλης, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, τη Μονή της Πόλης, σε τζαμί.

Ο χώρος δεν είναι ο κατάλληλος για πολιτικά σχόλια και κριτικές.

Σήμερα επαναφέρουμε το θέμα, με σκοπό να αναγνωσθεί από όσους δεν πρόλαβαν τότε και να δουν τα μοναδικά ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες, που αποτελούν και την κορύφωση της βυζαντινής τέχνης.

Καναρίδης Πέτρος-Ψάνης Ιγνάτης

Τα τουρκικά ΜΜΕ όρισαν την Παρασκευή 23 Φεβρουαρίου ως την επίσημη πρώτη της λειτουργίας της Μονής της Χώρας ως τζαμί, ωστόσο, σε νεότερη ανακοίνωση της Γενικής Διεύθυνσης Ιδρυμάτων, αναφέρεται ότι ««έχουν ξεκινήσει οι εργασίες για την έναρξη της λατρείας τον Μάιο και η ημερομηνία των εγκαινίων θα ανακοινωθεί όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες»

Πάντως, ήδη από την 1η Αυγούστου 2020, λίγες μόλις ημέρες μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε ανακοινώσει την εκ νέου μετατροπή της Μονής σε τέμενος, αλλά δεν άνοιξε ούτε τότε για μουσουλμανική λατρεία, καθώς ήταν σε εξέλιξη έργα αποκατάστασης. Στον χώρο έχουν τοποθετηθεί, σύμφωνα με τα τουρκικά ΜΜΕ, ήδη κόκκινα χαλιά ειδικά σχεδιασμένα, αλλά δεν διευκρινίζεται, αν θα καλυφθούν κι εδώ, τα πρόσωπα στα ψηφιδωτά με κουρτινάκια, όπως στην Αγία Σοφία.

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Η Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων και λόγω του μοναδικού του εικονογραφικού προγράμματος, ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα Βυζαντινής τέχνης.

Ακόμα, κι αν χανόταν τα Ευαγγέλια, θα υπήρχε πάντα η Μονή της Χώρας, που με τα πλούσια ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της, που ιστορούν με ακρίβεια και λεπτομέρεια στιγμές από τον βίο του Ιησού και της Παναγίας, θα ήταν δυνατόν να ξαναγραφούν τα σημαντικότερα κεφάλαια της Καινής Διαθήκης. Η θεώρηση αυτή των ειδικών της βυζαντινής τέχνης δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Τέτοια είναι η σημασία του εικονογραφικού διακόσμου του ναού που άνθισε στην Κωνσταντινούπολη στους δύο αιώνες της δυναστείας των Παλαιολόγων (1258-1453).

Σύμφωνα με την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε τον 6^οαιώνα, αλλά η ανέγερση έγινε πολύ αργότερα το 1077-81 από τη Μαρία Δούκαινα, όντως πάνω σε παλαιότερο κτίσμα. Την τελική της μορφή όμως αυτή με την οποία έχει φτάσει ως σήμερα έλαβε μεταξύ 1316 και 1321, χάρη σ ’ένα κορυφαίο αξιωματούχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εξέχοντα λόγιο, τον Θεόδωρο Μετοχίτη, λάτρη και γνώστη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, Επιστήμης και Τέχνης με σημαντικό συγγραφικό έργο.

Ευαισθησία, λεπτότητα, λυρισμός, υψηλή αισθητική και άψογη τεχνική εκτέλεση χαρακτηρίζουν τον εικονογραφικό διάκοσμο του ναού. Ο καλλιτέχνης άγνωστος, αλλά υψηλή η τέχνη. Όσον δε αφορά το ιδεολογικό – θρησκευτικό μέρος αποκαλύπτεται σύμφωνα με τους μελετητές μια βαθιά θεολογική σκέψη, καθώς και υψηλή εκκλησιαστική και λόγια παιδεία που χαρακτηρίζουν το Θεόδωρο Μετοχίτη εμπνευστή του έργου.

Εντυπωσιακές θεωρούνται οι μορφές των αγίων που απεικονίζονται σε ασυνήθιστες για την βυζαντινή τέχνη στάσεις. Συχνά μάλιστα μοιάζει να αιωρούνται στον εικονογραφημένο χώρο, ο οποίος παραπέμπει πολύ στα πρότυπα της ελληνιστικής εποχής.

Τα πρόσωπα έχουν μια ήρεμη εκφραστικότητα, τα σώματα είναι αρμονικά, ενώ μεγάλη ένταση δίνει το φωτεινό και ζωντανό χρώμα, που ο καλλιτέχνης δεν φοβάται να χρησιμοποιεί.

Αξιοσημείωτη είναι η αντίθεση των χρωματικών κηλίδων στην οποία στηρίζεται ο διάκοσμος της Μονής. Τα χρώματα είναι πολύ πιο πομπώδη, φωτεινά, ζωντανά και διαφέρουν από την ασκητική παλέτα των αγιογράφων του 11^ουκαι 12^ου αιώνα.

( Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην ψηφιδωτή διακόσμηση της Μονής της Χώρας προηγήθηκαν κατά 200 χρόνια από τον Ιταλό αναγεννησιακό ζωγράφο Ραφαήλ σε ορισμένα από τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα.)

Οι μορφές του Χριστού και της Θεοτόκου κυριαρχούν, αλλά υπάρχουν και άλλες απεικονίσεις. Ωραιότατο είναι το ψηφιδωτό που παριστά τον Θεόδωρο Μετοχίτη να προσφέρει στον ένθρονο Σωτήρα Χριστό ομοίωμα του ναού. Τον Χριστό να θεραπεύει ποικίλες ασθένειες. Την Παναγία να κρατά το Θείο Βρέφος. Την Παναγία κυοφορούσα (μοναδικό ψηφιδωτό στον κόσμο που δείχνει τη Παναγία έγκυο). Αναρίθμητες είναι επίσης οι εικόνες αγίων και αγγέλων. Οι τρούλοι και οι τοίχοι είναι γεμάτοι από εικόνες με έντονα χρώματα, με αρμονικές αναλογίες των μελών, με ραδινά σώματα, με πρόσωπα γεμάτα χάρη και ευγένεια. Η αρχαιοελληνική παράδοση είναι εμφανέστατη, όπως βέβαια και η δημοτική, σε μια πλήρη ισορροπία.

Η τοιχογραφία της «Αναστάσεως του Χριστού. Είναι κατά γενική αναγνώριση η πλέον αριστουργηματική και συναρπαστική Ανάσταση στην βυζαντινή εικονογραφία.

Ο Σεφέρης θεωρούσε αυτά τα ψηφιδωτά, και τις τοιχογραφίες τα πιο ωραία και τα πιο συγκινητικά που ήξερε. Κι αυτό γιατί πίστευε ότι τα έργα αυτά είναι αποτέλεσμα της σύζευξης των δύο παραδόσεων του Ελληνισμού, της λαϊκής και της λόγιας και φανερώνουν πόσο σπουδαία πράγματα στην τέχνη μπορούν να γίνουν, όταν αυτές οι δύο δεν τραβούν χωριστά το δρόμο τους, ξεκομμένη και εχθρική η μια προς την άλλη, όπως συνέβαινε ευθύς εξ αρχής μέχρι τις μέρες μας»