Συνταγματική αναθεώρηση και Γλώσσα

Ενόψει της αναθεώρησης του Συντάγματος που επίκειται, μεταξύ των άλλων παρεμβάσεων και για την κατάργηση, αλλαγή του άρθρου 16, είναι μοναδική ευκαιρία να θωρακιστεί και η εθνική μας γλώσσα. Το άρθρο αυτό αναφέρεται στην παιδεία, την επιστήμη και την τέχνη. Πουθενά δεν αναφέρεται στη γλώσσα, λες και αυτοπροστατεύεται, αυτοκαθαίρεται!

 Η Κοινή ελληνική γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε σήμερα οι Έλληνες όπου γης είναι η αδιάσπαστη μακραίωνη συνέχεια που ως «νοητή γραμμή» μας συνδέει άμεσα και άρρηκτα με τις μεγαλύτερες στιγμές της ελληνικής σκέψης και γλώσσας και με τα μεγαλύτερα πετάγματα της σκέψης του ανθρώπου στην οικουμένη.

Δυστυχώς οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δεν είναι και πολύ ευχάριστες ούτε ενθαρρυντικές. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο δημόσιο λόγο, όπως αυτός εκφέρεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στα οποία αποτυπώνεται πράγματι καθημερινά ο προβληματισμός, το ενδιαφέρον, οι σκέψεις και τα συναισθήματα, οι ιδέες και τα ιδεολογήματα γνωστών- επώνυμων αλλά και απλών- ανώνυμων ανθρώπων. Πρόκειται για την αποτύπωση υπάρχουσας γλωσσικής εμπειρίας. Είναι ο κατεξοχήν χώρος, όπου μπορεί κανείς να επισημάνει πώς γεννιέται η γλώσσα, πώς γίνεται αντικείμενο δημιουργικής ή μη επεξεργασίας, ποια στοιχεία επιλέγει αυτός που μιλά, δεδομένου πως η γλώσσα δεν είναι μια μηχανική αυτόματη κατάσταση αλλά μια δημιουργική και επίπονη κατάκτηση.

Επιλέγουμε στην κουβέντα μας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κυρίως στην τηλεόραση, γιατί αυτή συνδυάζει εικόνα, ήχο, κίνηση και χρώμα και έχει την πρωτιά από όλα τα άλλα μέσα.

Μερικές σύντομες, λοιπόν επισημάνσεις, που θεωρούμε ότι πλέον είναι η καθημερινή κοινοτοπία:

– Οι δημοσιογράφοι δεν επιλέγονται από καμιά σχολή Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης των ΑΕΙ. Μέτριο έως φτωχό λεξιλόγιο, με λίγες εξαιρέσεις, ημιμαθείς οι περισσότεροι, κυνηγοί του εντυπωσιακού λόγου, χωρίς ουσία και περιεχόμενο, αναμεταδότες των απόψεων των εργοδοτών τους.

– Η θεματολογία ολημερίς και ολονυκτίς μονοθεματική, επαναλαμβανόμενη και βαρετή. Περιδιαβαίνουμε τα κανάλια και συναντούμε εναλλασσόμενους τους ίδιους περίπου ανθρώπους, που συζητούν τα ίδια θέματα, και που δίνουν συνεχώς τις ίδιες απαντήσεις στις ίδιες ερωτήσεις των δημοσιογράφων.

– Τα κανάλια (εξαιρούνται τα κρατικά) έχουν ξένη ονομασία αλλά και τα περισσότερα προγράμματά τους έχουν ξένους τίτλους : Alfa όχι Άλφα! Μega όχι Μέγα!Αntenna όχι Αντέννα, Star, Blue Sky, Open κ. α.

– H αντικατάσταση των ελληνικών λέξεων από ξένες λέξεις και μάλιστα της καθημερινής λαλιάς είναι προκλητική. Λέξεις όπως σεβασμός, διάλειμμα, σκηνή, ψευδείς ειδήσεις, πράξη, αίθουσα σύνταξης, διάθεση, ομάδα, δημοσκόπηση, εκφοβισμός, ψύχραιμος, μου αρέσει, προϋπολογισμός, ροή, επίπεδο, δωρεάν και σωροί άλλων με μεγάλη ευκολία αντικαθίστανται, απλά και μόνο γιατί είναι ξένη η λέξη, που την αντικαθιστά. Πώς λέγεται αυτό; Γιατί να συμβαίνει αυτό; Δεν ενοχλεί αυτό;

Η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων (ΠΕΦ) πριν καιρό σε μία παρέμβαση της για την εκτεταμένη υιοθέτηση αμετάφραστων ξένων όρων γράφει:

Βλέπουμε λέξεις που συνδέονται με το γλωσσικό αίσθημα πλατιών λαϊκών στρωμάτων, όπως πχ σχετιζόμενες με τον τομέα του αθλητισμού να μετατρέπονται σε αγγλικές, όπως “Super link”, “αντί Πρωτάθλημα A’ Εθνικής Κατηγορίας”, “Football League”, αντί “Πρωτάθλημα Β’ Εθνικής Κατηγορίας» κ.ο.κ. Το ίδιο συμβαίνει στο χώρο της πολιτικής, όπου τα «hot spots» σχεδόν ολοσχερώς να αντικαταστήσουν τα «Κέντρα Φιλοξενίας», το «debate» την «τηλεμαχία» , το «win win» το αμοιβαίο όφελος κ.λπ Στο χώρο της οικονομίας τα POS και τα Black Friday, τα take away, clik away, e-shops, delivery κ.τ.τ.. Αποτελούν την κορυφή ενός ραγδαίου διογκούμενου παγόβουνου.

Τέλος στο χώρο της υγείας που λόγω της πανδημίας κατέχει τα πρωτεία στην καθημερινή ενημέρωση τα lockdown load και τα rapid tests που υιοθετούνται άκριτα και επιπόλαια από τον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο χωρίς να καταβάλλεται μια ελάχιστη έστω προσπάθεια και μεταβλητή των συγκεκριμένων όρων.

Θα εγκαταλείψουμε, λοιπόν, τη γλώσσα στην τύχη της; Θα γίνουμε πολυ-λάλητοι (όχι ασφαλώς με την έννοια της γνώσης πολλών γλωσσών) ή α-λάλητοι (με την έννοια ότι δυσκολευόμαστε ήδη να συνεννηθούμε ή να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε); ‘Ενας λαός αποπροσωποιημένος;

Επιτακτική, λοιπόν, θεωρούμε την ανάγκη για δημιουργία ενός επισήμου επιτελικού οργάνου, στελεχωμένου από πνευματικούς ανθρώπους, που αποδεδειγμένα γνωρίζουν και μεριμνούν για τη γλωσσική και πολιτισμική μας παράδοση, οι οποίοι θα είναι σε θέση να δίνουν ανά πάσα στιγμή λύση στα προβλήματα που θέτει επί τάπητος.

 Οι ίδιοι άνθρωποι μπορούν να αναλάβουν και το έργο της σταδιακής αποκατάστασης των όρων, που σήμερα έχουν αντικατασταθεί από ξενικούς.

Ας  μη λησμονούμε πως σήμερα, με δεδομένη την παντοδυναμία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ειδικά των τηλεοπτικών, είναι δυνατόν ένας άνθρωπος και μόνο- αρκεί να έχει τη σχετική εξουσία- να καθορίσει την κοινή γλωσσική χρήση των πολλών.