Ιγνάτης Ψάνης
Κλείνουμε το προεκλογικό κλίμα της περιόδου που διανύσαμε με την αναφορά μας, μετεκλογικά, στον μεγαλύτερο πολιτικό του 5ου π.Χ. αιώνα, γνωστού και ως “χρυσού αιώνα”, τον Περικλή τον γιο του Ξανθίππου [495-429 π. Χ.]. Κυβερνητική περίοδος του Περικλή 461-429 π. Χ.
-Φεύγω ήσυχος, γιατί σε όλη τη ζωή μου και εν γνώσει μου δεν αδίκησα ποτέ κανένα Αθηναίο πολίτη, ήταν τα τελευταία λόγια του Περικλή, του μεγαλύτερου πολιτικού, που μέχρι και σήμερα αποτελεί πρόσωπο πολιτικής αναφοράς όχι μόνο για την Ελληνική μα και για την παγκόσμια πολιτική ιστορία.
Ο Θουκυδίδης, συγγράφοντας τον καταστροφικότερο εμφύλιο πόλεμο, που διέλυσε ουσιαστικά τον αρχαίο μας πολιτισμό, τον πόλεμο ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες, τον Πελοποννησιακό πόλεμο, μας διέσωσε και την προσωπικότητα του Περικλή συνολικά, που στην αρχή τουλάχιστον του πολέμου, πέθανε από τον λοιμό, έπαιξε σημαντικό ρόλο.
Εμείς, σε μετάφραση του Άγγ. Βλάχου, μεταφέρουμε το απόσπασμα των ¨Ιστοριών” του Θουκυδίδη, που αναφέρεται στον Περικλή, τονίζοντας έντονα τα σημεία, στα οποία πρέπει να εστιάσει ο αναγνώστης, από τα οποία προκύπτουν πολιτικές και κοινωνικές επισημάνσεις και ερμηνείες, που έχουν, κυρίως, και σύγχρονες προεκτάσεις!!
“[2.65.1]Με τέτοια λόγια προσπαθούσε ο Περικλής να μετριάσει το θυμό των Αθηναίων εναντίον του και να στρέψει την προσοχή τους αλλού παρά στις συμφορές τους. [2.65.2] Στην Εκκλησία του Λαού πείστηκαν στα λόγια του και δεν έστειλαν άλλη πρεσβεία στους Λακεδαιμονίους κι έστρεψαν πρόθυμα την δραστηριότητά τους στην πολεμική προσπάθεια, αλλά ο καθένας χωριστά εξακολουθούσαν να θλίβονται για τα παθήματά τους, τόσο ο φτωχός λαός, επειδή είχε στερηθεί κι από τα λίγα που είχε πριν από τον πόλεμο, όσο και οι πλούσιοι, επειδή είχαν χάσει ωραία κτήματα στην ύπαιθρο και πολυτελή εξοχικά σπίτια, περισσότερο όμως απ᾽ όλα θλίβονταν επειδή είχαν πόλεμο αντί ειρήνη. [2.65.3] Δεν έπαψε, λοιπόν, η αγανάκτησή τους εναντίον του Περικλή παρά μόνο όταν του επιβάλαν χρηματικό πρόστιμο. [2.65.4] Δεν πέρασε, ωστόσο, πολύς καιρός και —με την συνηθισμένη αστάθεια του πλήθους— τον όρισαν πάλι στρατηγό και του αναθέσαν πάλι όλη την εξουσία. Είχε μαλακώσει ο πόνος τους για τις ατομικές τους συμφορές και θεωρούσαν πάντα τον Περικλή τον καλύτερο απ᾽ όλους για να κυβερνήσει. [2.65.5] Όσο είχε κυβερνήσει την πολιτεία σε καιρό ειρήνης, είχε δείξει μεγάλη σωφροσύνη και είχε διαφυλάξει την ασφάλεια της πολιτείας, η οποία υπό την ηγεσία του είχε γίνει πολύ ισχυρή. Όταν ήρθε ο πόλεμος, αυτός πάλι φάνηκε ότι είχε εκτιμήσει ορθά την δύναμη της Αθήνας. [2.65.6] Έζησε δύο χρόνια και έξι μήνες από την στιγμή που άρχισε ο πόλεμος, κι όταν πέθανε, φάνηκε ακόμα περισσότερο πόσο σωστές ήσαν οι προβλέψεις του. [2.65.7] Υποστήριζε ότι οι Αθηναίοι θα νικούσαν αν δεν έβγαιναν να δώσουν μάχη, αν φρόντιζαν το ναυτικό τους, αν δεν επιδιώκαν να επεκτείνουν την εξουσία τους όσο διαρκούσε ο πόλεμος κι αν δεν εκθέταν την πολιτεία σε κίνδυνο. Οι Αθηναίοι, όμως, έκαναν ακριβώς τα αντίθετα. Και σε ζητήματα φαινομενικά άσχετα με την διεξαγωγή του πολέμου, πολιτεύτηκαν κατά τρόπο βλαβερό και για την πολιτεία και για τους συμμάχους τους, και τούτο από προσωπικές φιλοδοξίες ή ιδιοτέλεια. Τα όσα αναλάμβαναν, αν πετύχαιναν, προσπόριζαν όφελος και τιμές σε άτομα, αν όμως αποτύχαιναν, έβλαπταν την Αθήνα και την διεξαγωγή του πολέμου. [2.65.8] Αυτό εξηγείται επειδή ο Περικλής είχε μεγάλο κύρος και μεγάλες ικανότητες, και αποδείχτηκε φανερότατα ανώτερος χρημάτων. Ήταν, γι᾽ αυτό, σε θέση να συγκρατεί τον λαό χωρίς να περιορίζει την ελευθερία του. Δεν παρασυρόταν από τον λαό, αλλά εκείνος τον καθοδηγούσε. Δεν προσπαθούσε ν᾽ αποκτήσει επιρροή με παράνομα μέσα και δεν κολάκευε το πλήθος με ρητορείες, και είχε τόσο μεγάλο κύρος, ώστε μπορούσε να τους εναντιωθεί και να προκαλέσει την οργή τους. [2.65.9] Όταν καταλάβαινε ότι οι συμπολίτες του, από υπεροψία, γινόνταν υπερβολικά τολμηροί, ενώ δεν το επιτρέπαν οι περιστάσεις, τους συγκρατούσε φοβίζοντάς τους με τα λόγια του, κι όταν τους έβλεπε φοβισμένους χωρίς λόγο, τους έδινε θάρρος. Έτσι η πολιτεία φαινομενικά ήταν δημοκρατία, ενώ πραγματικά την κυβερνούσε ο πρώτος της πολίτης. [2.65.10] Οι διάδοχοί του ήσαν ίσης αξίας μεταξύ τους κι ο καθένας τους, έχοντας την φιλοδοξία να επικρατήσει εκείνος, κολάκευε το πλήθος στο οποίο έτσι παραδόθηκε η πρωτοβουλία για τις δημόσιες υποθέσεις. [2.65.11] Εξαιτίας αυτού, και όπως ήταν επόμενο σε πολιτεία μεγάλη που ασκούσε ηγεμονία επάνω σε άλλες πόλεις, έγιναν και άλλα σφάλματα πολλά, αλλά κυρίως η εκστρατεία της Σικελίας που απέτυχε, όχι τόσο από κακό υπολογισμό της δύναμης του αντιπάλου, όσο επειδή εκείνοι που την έστειλαν, μη λαβαίνοντας υπόψη τις ανάγκες του εκστρατευτικού σώματος, καταγίνονταν, κυρίως, στο να διαβάλλουν ο ένας τον άλλον για να επικρατήσουν εσωτερικά κι έτσι έγιναν αιτία να εξασθενήσει το εκστρατευτικό σώμα και να φανερωθούν, για πρώτη φορά, εσωτερικές διχόνοιες. [2.65.12] Αλλά και μετά την καταστροφή της Σικελίας, όπου έχασαν όλον τον στρατό που είχαν στείλει και το μεγαλύτερο μέρος του στόλου, κι ενώ άρχιζε ένας εσωτερικός σπαραγμός, κατόρθωσαν ν᾽ ανθέξουν οκτώ ολόκληρα χρόνια πολεμώντας, όχι μόνον εναντίον όσων αρχικά ήσαν εχθροί τους, αλλά και εναντίον όσων από την Σικελία ενώθηκαν με τους εχθρούς τους και εναντίον των δικών τους συμμάχων, που αργότερα επαναστάτησαν οι περισσότεροι, ακόμα και εναντίον του Κύρου, του γιου του Βασιλέως, που έδινε χρήματα στους Πελοποννησίους για τον στόλο τους. Και δεν νικήθηκαν παρά μόνο όταν εξαντλήθηκαν από τον εσωτερικό σπαραγμό. [2.65.13] Φαίνεται, λοιπόν, καθαρά ότι, στην αρχή του πολέμου, οι δυνάμεις της Αθήνας ήσαν περίσσιες και δικαιολογούσαν τις προβλέψεις του Περικλή που πίστευε ότι εύκολα θα μπορούσε να νικήσει μόνους τους Πελοποννησίους.”
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ
-Ισχυροποίησε στρατιωτικά την Αθήνα, εμπνέοντας αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες
-Κατέστησε την Αθήνα ¨αυταρκεστάτην και ες πόλεμον καις ες ειρήνην”. Αναπτύχτηκε οικονομικά τόσο, ώστε να είναι σε θέση να καλύπτει τις όλες τις ανάγκες των πολιτών, είτε παράγοντας είτε εισάγοντας ό τι δεν μπορούσε να παραχθεί
-Συνεχίζοντας τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις των προκατόχων του (Κλεισθένης κ. α.) ολοκλήρωσε το πολίτευμα εκείνο , που τα χαρακτηριστικά του ήταν Ισονομία, η Αξιοκρατία και η Ελευθερία σε ατομική και κοινωνική διάσταση, τη Δημοκρατία.
-Καθιέρωσε θεσμούς που διεύρυναν τη συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας και στην απονομή της Δικαιοσύνης.
-Μετάτρεψε την Αθήνα σε “σχολείον απάσης της Ελλάδος”, χώρο ελεύθερης πνευματικής και πολιτιστικής δημιουργίας στην Αγορά, στο Θέατρο, τις παραστάσεις του οποίου μπορούσε να παρακολουθεί δωρεάν και ο πιο φτωχός πολίτης.
-Λάμπρυνε την Αθήνα με εξαιρετικά δημόσια κτήρια και ναούς (Παρθενώνας-Προπύλαια-Ωδείο κ.λπ.)
-Ήταν εξαιρετικός ρήτορας, μιλούσε μόνο όταν έπρεπε, ήρεμα και πειστικά (χαρακτηρίστηκε Ολύμπιος ).
-Είχε εξαιρετικό στρατηγικό μυαλό. Το αναλύει στο παραπάνω απόσπασμα ο Θουκυδίδης.
-“αδωρότατος γενόμενος” γράφει ο Θουκυδίδης για τον Περικλή, δηλαδή δε χρηματιζόταν, δεν έπαιρνε “δώρα”. Εντύπωση προκαλεί ο υπερθετικός βαθμός!!
Υπενθυμίσεις
-Είναι απαράδεκτο να μην έχουμε διαβάσει το πρώτο πολιτικό βιβλίο, που διαβάζεται σε ολόκληρη την οικουμένη, τον Επιτάφιο του Περικλή.
– Να κρίνουμε τα ιστορικά πρόσωπα στην εποχή τους.