Ιγνάτης Ψάνης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑΣ

-Ποίημα του Κ. Καβάφη “Ιθάκη”

-Video-απαγγελία του ποιήματος από την Έλλη Λαμπέτη

-Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος

-Ποίημα του Κ. Καβάφη “Όσο μπορείς”

-Απόσπασμα του ποιήματος “Πέρασα” της Κικής Δημουλά

Ιθάκη

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τί ευχαρίστηση, με τί χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοϊδωμένους·
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κι έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·
σε πόλεις αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου να ’χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τί σημαίνουν.

[1911]

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Από τη μία ο Οδυσσέας του Ομήρου, ο ιστορικός Οδυσσέας, που επιστρέφει στην πατρίδα του, στο βασιλείο του, στην οικογένεια του, αφού πάρα πολύ περιπλανήθηκε (μάλα πολλά πλάχθη), και είδε πολλές πόλεις (πολλώνων ανθρώπων άστεα ίδεν), και γνώρισε τις αντιλήψεις και τον πολιτισμό τους (και νόον έγνω) και προσπάθησε να σώσει τους συντρόφους του, που χάθηκαν από τη δική τους ευθύνη (όλοντο σφετέρησιν ατασθαλίησιν, οι νήπιοι) οι ανόητοι.

Και από την άλλη ο Οδυσσέας του Καβάφη, ο ποιητικός Οδυσσέας, που τώρα ξεκινά το ταξίδι του για μία «Ιθάκη», ένας προορισμός, που όσο κι αν τον έχει στοχαστεί, προγραμματίσει, του είναι άγνωστος και δεν ξέρει. τι θα συναντήσει, για αυτό και έχει ανάγκη από ταξιδιωτικές οδηγίες, τις οποίες προσφέρει με προσεχτικό στοχασμό και με τη μορφή ευχετικών προτροπών (να εύχεσαι…) ο ποιητής.

Σε αντίθεση με τον ομηρικό Οδυσσέα που θα ευχόταν το ταξίδι του προς την Ιθάκη να ήταν σύντομο, ο καβαφικός ταξιδευτής θα ευχόταν «να’ ναι μακρύς ο δρόμος… και γέρος να αράξει(ς) στο νησί».

Το ταξίδι λοιπόν αυτό κατά τον ποιητή, το ταξίδι της ζωής, είναι ένα ¨ωραίο ταξίδι» και αν ξέρει από πριν πού θα εστιάσει ο ταξιδευτής, θα το απολαύσει και στο τέλος θα καταλάβει την αξία και την ουσία του.

Επιβάλλεται, λοιπόν, αρχικά να μην χάσει ποτέ τον στόχο του, τον προορισμό του. Να μην ξεχαστεί, να μην αλλοιωθεί στο διάβα η «Ιθάκη», να μη ξεθωριάσει. Να περιπλανηθεί αλλά να μην παραπλανηθεί.

Κατόπι, βασική αρτηρία, που τροφοδοτεί πνεύμα και σώμα είναι η πρωτογενής γνώση, που μπορεί να πάρει από πρωτόγνωρες εμπειρίες από «λιμένας πρωτοϊδωμένους» και από αιγύπτιους «σπουδασμένους».

Παράλληλα, από τα υλικά να επιλέγουν τα εκλεκτά και ακριβώς “σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κι έβενους”. Ακόμα δεν πρέπει να λησμονεί πως ένας ανέραστος άνθρωπος είναι ελλιπής. Για αυτό δεν πρέπει να λείπουν απ’ τη ζωή του τα «ηδονικά μυρωδικά» και μάλιστα πρέπει να είναι και «άφθονα».

Μήπως αυτές οι ταξιδιωτικές οδηγίες παραείναι έξω από τα ανθρώπινα, σα να ακούγονται ειδυλλιακά; η ζωή δεν έχει δυσκολίες, εμπόδια, αναποδιές (Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες- θυμωμένος Ποσειδώνας, ανθρωποφάγους και βάρβαρους και έξωθεν παρεμβάσεις); Ασφαλώς και έχει. Μόνο που άλλες φορές είναι φοβικά υπολείμματα κοινωνικής, πολιτικής μυθολογίας που τα «κουβανούμε» μέσα μας και δεν έχουμε την εκλεκτική συναισθηματική, πνευματική και σωματική υποδομή, για να τα αντιμετωπίσουμε. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η απάντηση.

Μετά από ένα τέτοιο ταξίδι ο ταξιδιώτης ήδη έχει προεισπράξει το κέρδος, που δεν είναι άλλο από την εμπειρία, τη γνώση και τη σοφία που αποκόμισε. Το ταξίδι τον αντάμειψε. Η Ιθάκη στάθηκε πολύτιμη για τη ζωή του.

Σε περίπτωση, λοιπόν, που στο τέλος του ταξιδιού δεν αποκομίζονται τα υλικά αγαθά που αναμένονταν, ο ταξιδιώτης δεν ξεγελάστηκε.

Και επειδή για κάθε άνθρωπο διαφοροποιείται ο στόχος αλλά και κάθε άνθρωπος ξεχωριστά βάζει και άλλους στόχους στη ζωή του, γι’ αυτό δεν μιλάμε για “Ιθάκη” αλλά για “Ιθάκες”. Και όσες περισσότερες είναι, τόσο μεγαλύτερη εμπειρία και σοφία συσσωρεύει.

Εν κατακλείδι, ας κρατήσουμε, πρώτον, ότι ο ποιητής ξεκινά με τη γνώση που στο τέλος μετουσιώνεται σε σοφία, μέσω των εμπειριών.

Και δεύτερο, ας αναρωτηθούμε ποιες είναι οι δικές μας σύγχρονες “Ιθάκες”. Μήπως μας ενδιαφέρουν μόνο τα κοράλλια, τα κεχριμπάρια και οι έβενοι και κυρίως τα ΄”άφθονα ηδονικά μυρωδικά;” Μήπως το ταξίδι μας είναι μια επιφανειακή, επιδεικτική, αγχωτική και ανούσια περιδιάβαση, εξ ου και οι απανωτές κάθε λογής κρίσεις που βιώνουμε; Μήπως η γνώση, που τόσο μας κοστίζει, δε μετουσιώνεται σε σοφία;

Στην «Ιθάκη» ο Καβάφης μας κατευθύνει σε συμπεριφορές, που πρέπει να ακολουθήσουμε, τι να κάνουμε δηλαδή.

Στο ποίημα “Όσον μπορείς” μας αποτρέπει από συμπεριφορές. Τι να μην κάνουμε, δηλαδή.

Όσο μπορείς

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την,
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ως που να γίνει σα μιά ξένη φορτική.

ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ

Στο τέλος προσθέτουμε και απόσπασμα από το ποίημα της Κικής Δημουλά “Πέρασα” ,για να δούμε πώς καταγράφει η ποιήτρια συσσωρευμένες τις εμπειρίες της, κάνοντας απολογισμό της ζωής της, καθώς αυτοβιογραφείται, όταν πια έφτασε στην “Ιθάκη” της.

ΠΕΡΑΣΑ

[…]

Ταξίδεψα μάλιστα.
Πήγα κι από δω, πήγα κι από κει…
Παντού έτοιμος να γεράσει ο κόσμος.
Έχασα κι από δω, έχασα κι από κει.
Κι από την προσοχή μου μέσα έχασα
κι από την απροσεξία μου.
Πήγα και στη θάλασσα.
Μου οφειλόταν ένα πλάτος. Πες πως το πήρα.
Φοβήθηκα τη μοναξιά
και φαντάστηκα ανθρώπους.
Τους είδα να πέφτουν
απ’ το χέρι μιας ήσυχης σκόνης,
που διέτρεχε μιαν ηλιαχτίδα
κι άλλους από τον ήχο μιας καμπάνας ελάχιστης.
Και ηχήθηκα σε κωδωνοκρουσίες
ορθόδοξης ερημίας.
Όχι, δεν είμαι λυπημένη.

Έπιασα και φωτιά και σιγοκάηκα.
Και δεν μου ‘λειψε ούτε των φεγγαριών η πείρα.
Η χάση τους πάνω από θάλασσες κι από μάτια,
σκοτεινή με ακόνισε.
Όχι, δεν είμαι λυπημένη.

Όσο μπόρεσα έφερ’ αντίσταση σ’ αυτό το ποτάμι
όταν είχε νερό πολύ, να μη με πάρει,
κι όσο ήταν δυνατόν φαντάστηκα νερό
στα ξεροπόταμα
και παρασύρθηκα.

Όχι, δεν είμαι λυπημένη.

Κική Δημουλά «Πέρασα» παράλληλο για την Ιθάκη του Καβάφη

(απόσπασμα του ποιήματος)
……

Όχι, δεν είμαι λυπημένη.
Σε σωστή ώρα νυχτώνει.

Στην “Ιθάκη” ο Καβάφης μας κατευθύνει σε συμπεριφορές, που εύχεται να ακολουθήσουμε, τι να κάνουμε δηλαδή.

Στο ποίημα “Όσον μπορείς” μας αποτρέπει από συμπεριφορές. Τι να μην κάνουμε, δηλαδή

Όσο μπορείς- K. Kαβάφη

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την,

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ως που να γίνει σα μιά ξένη φορτική.

Τέλος προσθέτουμε και απόσπασμα του ποιήματος της Κικής Δημουλά “Πέρασα”, στο οποίο η ποιήτρια κάνει απολογισμό της ζωής της. ‘Εφτασε στη δική της “Ιθάκη” και αυτοβιογραφείται”. Σε πολλά σημεία μοιάζει, σε άλλα διαφέρει από τον Καβάφη .

[…]

Ταξίδεψα μάλιστα.

Πήγα κι από δω, πήγα κι από κει…

Παντού έτοιμος να γεράσει ο κόσμος.

Έχασα κι από δω, έχασα κι από κει.

Κι από την προσοχή μου μέσα έχασα

κι από την απροσεξία μου.

Πήγα και στη θάλασσα.

Μου οφειλόταν ένα πλάτος. Πες πως το πήρα.

Φοβήθηκα τη μοναξιά

και φαντάστηκα ανθρώπους.

Τους είδα να πέφτουν