Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου “Όψεις από την οικονομική και κοινωνική ζωή του Πολιχνίτου”, των συγχωριανών μας κ.κ. Κουκούλα Κυριάκου και Μοιρασγεντή Σεβαστού, που πρόσφατα κυκλοφόρησε, είναι αφιερωμένο στο χώρο, στον τομέα της Αλιείας, που διαδραμάτισε πολύ μεγάλο ρόλο στην εν γένει ζωή του χωριού μας, καθόσον την επηρέασε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και τεχνολογικά.
Από το κεφάλαιο αυτό μπορεί κανείς να αλιεύσει πληροφορίες και γεγονότα, που φωτίζουν καθοριστικές πτυχές της ζωής των ψαράδων, και όχι μόνο, που έχουν την αξία τους και τη σημασία τους. Ένα τέτοιο περιστατικό, πρωτόγνωρο, με ανέλπιστες διαστάσεις και άξιο της προσοχής μας, δεδομένου ότι δέχεται πολλές “αναγνώσεις”, είναι και αυτό που με παραστατικότητα, σαφήνεια, και ιστορική τεκμηρίωση ζωντανεύει στο κείμενο που ακολουθεί.
Ιγνάτης Ψάνης
Ίσως τις σημαντικότερες πληροφορίες για τις ασκούμενες αλιευτικές δραστηριότητες στην περιοχή μας κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο τις παίρνουμε από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης Νεολόγος και Βυζαντίς που κάλυψαν τη σύγκρουση και Ιταλών ψαράδων το Νοέμβριο του 1880 εντός του κόλπου Καλλονής. Σχετικά έχουν γράψει ο Χαρίλαος Καρατζάνος,[7], ο Αριστείδης Στεργέλλης,[8], ο Στρατής Νικέλλης,[9], και ο Αριστείδης Κυριαζής[10].
Το επεισόδιο έλαβε χώρα το Νοέμβριο του 1880, όταν δύο ιταλικά αλιευτικά σκάφη (το Terribile και το Croce) με 20 ψαράδες από τη Νάπολη, ψάρευαν παράνομα με τράτες στη θαλάσσια περιοχή του Πολιχνίτου, σαρώνοντας το βυθό του κόλπου Καλλονής και καταστρέφοντας το γόνο των ψαριών. Η δράση αυτή των Ιταλών ψαράδων προκάλεσε την αντίδραση των ντόπιων συναδέλφων τους, οι οποίοι με την παρουσία και υποστήριξη του Καλιάμπεη,[11], σαλτάρησαν στο Teribille, ξυλοκόπησαν τους Ιταλούς ψαράδες, ενώ ο καπετάνιος τους έλειπε στην Καλλονή, και πρόσβαλαν την Ιταλική σημαία,[12].
Ο Χ. Καρατζάνος αναφέρει στο βιβλίο του ότι «με προτροπή του (σ.σ. Καλιάμπεη) ανέβηκαν (σ.σ. οι ευνοούμενοί του) στα Ιταλικά – Ταλιάνια ξέσχισαν και ποδοπάτησαν τη σημαία, κατέστρεψαν τα δίχτυα και τα σύνεργα ψαρικής κι’ ούτε γάτα ούτε ζημιά.[13]. Με βάση τις εξηγήσεις που δίνει ο ίδιος ο Καλιάμπεης μέσω του συνηγόρου του στο δικαστήριο,[14], την ημέρα του επεισοδίου είχε επιβιβασθεί από τη Σκάλα Πολιχνίτου σε επιβατικό πλοιάριο για να μεταβεί μέσω της Αχερώνης Καλλονής στη Μυτιλήνη προκειμένου να ανακοινώσει στο διοικητή της Μυτιλήνης και φίλο του Κεμάλ Μπέη ότι συνέστησε ατμοπλοϊκή υπηρεσία για τη σύνδεση της Λέσβου με γειτονικά νησιά. Στο ταξίδι αυτό οι συντοπίτες του Πολιχνιάτες ψαράδες, που επέβαιναν στο ίδιο πλοιάριο με σκοπό να επιδώσουν στις τουρκικές αρχές της Καλλονής διαμαρτυρία για την καταστροφή του κόλπου, συνάντησαν τους Ιταλούς ψαράδες στη γλώσσα ενός ακρωτηρίου και περνώντας κοντά από το Terribile παρατήρησαν τον βόρβορο της θάλασσας που ανέσυρε το αλιευτικό και αγανακτισμένοι από αυτό που είδαν αντάλλαξαν με τους Ιταλούς βρισιές και συνεπλάκησαν μαζί τους ύστερα από φιλονικία. Τόνισε ακόμα ότι οι Ιταλοί θα πάθαιναν χειρότερα αν δεν ήταν εκείνος παρών στο επεισόδιο για το οποίο όμως, όπως είπε, δεν αξίζει να γίνεται τόση φασαρία.
Το επεισόδιο πήρε τεράστιες διαστάσεις και προκάλεσε διπλωματική ένταση μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ιταλίας, με την τελευταία να απειλεί ότι το θωρηκτό «Ρώμη» που είχε καταπλεύσει στη Σύρο θα επέδραμε στη Μυτιλήνη αν δεν τιμωρηθούν οι υπαίτιοι, αποζημιωθούν οι Ιταλοί ψαράδες για τη ζημιά που υπέστησαν, δοθεί ικανοποίηση για την προσβολή της ιταλικής σημαίας και παυτεί ο διοικητής της Μυτιλήνης Κεμάλ Μπέης. Υπό την πίεση των Ιταλών, και παρά την αρχική του άρνηση, ο Κεμάλ Μπέης φυλακίζει τον Καλιάμπεη, τον αδερφό του, και ακόμη[15] Πολιχνιάτες ψαράδες. Επιπλέον, ο Σουλτάνος υπογράφει την παύση του Διοικητή της Μυτιλήνης Κεμάλ Μπέη, 15. Στη σύλληψη του Καλιάμπεη αντέδρασε η φίλη του Αγγλίδα Βαρώνη Anna E. Carow, η οποία είχε έλθει στη Λέσβο στις αρχές του φθινοπώρου με μεγάλες πιστώσεις από τράπεζες της Σμύρνης προκειμένου να αγοράσει εκτάσεις και να προχωρήσει σε επενδύσεις. Έτσι, στην υπόθεση εμπλέκεται και η Αγγλία η οποία μέσω του υποπρόξενού της στη Μυτιλήνη επέδωσε στον Κεμάλ Μπέη διάβημα για την απελευθέρωση του Καλιάμπεη και του αδελφού του,[16].
Η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε στο κακουργιοδικείο της Χίου το Μάρτιο του 1881, όπου σε όλους τους κατηγορουμένους επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης τρεισήμισι μηνών. Καθώς είχαν ήδη εκτίσει την ποινή τους αφέθηκαν όλοι ελεύθεροι,[17], ενώ λίγο αργότερα ο Κεμάλ Μπέης επανήλθε στη θέση του Διοικητή της Λέσβου[18].
Από το επεισόδιο αυτό είναι προφανές ότι κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο η αλιευτική δραστηριότητα στον κόλπο Καλλονής ήταν έντονη, και σε αυτήν, εκτός από το ντόπιο πληθυσμό, συμμετείχαν αλιευτικά σκάφη ακόμη και από την Ιταλία. Η παρουσία δε των Ιταλών ψαράδων στον κόλπο πρέπει να ήταν συστηματική, καθώς φαίνεται ότι οι Ιταλοί είχαν αποβληθεί από την περιοχή και πριν από έξι χρόνια για παράνομες αλιευτικές δραστηριότητες που είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του πληθυσμού των οστράκων,[19]. Το ζήτημα επομένως της εντατικής αλιείας και των επιπτώσεών της στα αλιευτικά αποθέματα του κόλπου ήταν αντικείμενο προβληματισμού και αντιπαραθέσεων ήδη από την περίοδο εκείνη. Εξάλλου, όπως προκύπτει από δημοσίευμα του Νεολόγου,[20], ο κόλπος Καλλονής μαζί με την περιοχή Ερεσού ήταν ένα από τα τρία αλιευτικά πεδία της Λέσβου για τα οποία η Οθωμανική Διοίκηση δημοσίευσε πρόσκληση για την παραχώρηση δικαιωμάτων αλιείας (τα άλλα δύο εκτείνονταν από τη Σκαμιά μέχρι τη Σκάλα Σιγρίου για το οποίο εμφανίστηκε υπερθεματιστής που προσέφερε 34.000 γρόσια, και από το Βούρκο και το Πλωμάρι μέχρι το Γενί Λιμάνι). Ειδικά δε για τον κόλπο Καλλονής ο συνήγορος των κατηγορούμενων αλιέων ανέφερε ότι οι ντόπιοι ψαράδες πληρώνουν 18.000 μετζίτια ανά έτος (δηλαδή περίπου 360.000 γρόσια) προκειμένου να εξασφαλίσουν δικαιώματα αλιείας,[21], ποσό που αναδεικνύει τη σημαντικότητα του κόλπου από πλευράς αλιευτικής δραστηριότητας ήδη από τα χρόνια εκείνα.
Και η χαρακτηριστική φωτογραφία του αποσπάσματος που αναρτήσαμε είναι από το βιβλίο των κ. κ. Κουκούλα Κυριάκου και Μοιρασγεντή Σεβαστού “Όψεις από την οικονομική και κοινωνική ζωή του Πολιχνίτου” και παριστά :
Ψαράδες και αραγμένα σκάφη στην περιοχή Αμμούδι στην είσοδο του κόλπου Καλλονής, όπου αποτελούσε βασικό σημείο ελιμενισμού των ψαράδων του Πολιχνίτου στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο βάθος διακρίνεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου που υπάρχει στην περιοχή και σήμερα. Η φωτογραφία απεικονίζει Έλληνες και Τούρκους ψαράδες μαζί (οι Τούρκοι κάτοικοι του Πολιχνίτου ήταν ψαράδες και μένανε στη συνοικία Γρύπα, που υποδηλώνει αλιευτικό εργαλείο). Η φωτογραφία προέρχεται από την οικογενειακή συλλογή του Αχ. Τσάτσου. Πρόγονος της οικογένειας αυτής ήταν ο Γεώργιος Τσάτσος, ιδρυτικό μέλος και 1ος πρόεδρος του Συνδέσμου Αλιέων Πολιχνίτου που ιδρύθηκε στα 1918 (ήταν το 1ο σωματείο που ιδρύθηκε στον Πολιχνίτο μαζί με το Σύνδεσμο Καπνοπαραγωγών). Μια ερμηνεία λοιπόν αυτής της φωτογραφίας, είναι ότι απεικονίζει την υπογραφή του καταστατικού αυτού του συνδέσμου ή την καταγραφή ψαριών που γινόταν προκειμένου να προσδιορισθούν οι εισφορές των μελών του σωματείου. Φωτογραφία από το Λεύκωμα των Κ. Κουκούλα – Τ. Μακρή: ο Πολιχνίτος του 20ου αιώνα, παραχωρημένη από τον Αχ. Τσάτσο.
Πηγές:
[7]. Καράτζανος Χ. (Λάμπου Τραπυριανού), 1984. Πολιχνιάτικα Ιστορήματα. Μυτιλήνη.
[8]. Στεργέλλης Α., 1996. Η Λέσβος των ετών 1880-85 στην εφημερίδα ‘Νεολόγος’ της Κωνσταντινούπολης. Λεσβιακά, Τόμος ΙΣΤ’, Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, Μυτιλήνη, σελ. 493-517.
[9]. Νικέλλης Σ., Ο Καλιάμπεης, τα χτένια του Κόλπου Καλλονής και η παρολίγο Τουρκοϊταλική σύγκρουση. Ιστοσελίδα www.vatera.gr.
[10]. Κυριαζής Α., 2016. Ένα επεισόδιο το 1880 στον κόλπο Καλλονής μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών ψαράδων. Τα Καλλονιάτικα, 167.
[11]. Με βάση τα στοιχεία που δίνονται στο βιβλίο του Χ. Καράτζανου, ο Σ. Νικέλλης φιλοτεχνεί το πορτραίτο του Καλιάμπεη: «Πολιχνιάτης που ξενιτεύτηκε, και δουλεύοντας στα Ευρωπαϊκά καζίνα παντρεύτηκε μια πολύ πλούσια βαρώνη (Carow) και αργότερα μια εξίσου πλούσια λαίδη –που τις είχε ξεμυαλίσει με το εξαιρετικό παρουσιαστικό και τη λεβεντιά του- και απέκτησε τεράστια περιουσία. Γύρισε στον τόπο του και βάλθηκε να επενδύσει δημιουργώντας μεταξύ άλλων ελαιοτριβείο και αλευρόμυλο. Είχε δημιουργήσει στην πραγματικότητα ένα δικό του «στρατό» από συγγενείς του ή άλλους πεινασμένους και φυλακισμένους στους οποίους έδωσε δουλειά και φαγητό. Απέκτησε με την καπατσοσύνη του τον τίτλο του Πασά για να κινείται ελεύθερα, ιδίως στο δύσκολο εγχείρημά του να ανοίξει το δρόμο της Σκάλας, που εξυπηρετούσε τις δραστηριότητές του, έχτισε και τζαμί για τους Τούρκους και την Αγία Παρασκευή για τους Χριστιανούς συντοπίτες του».
[12]. Νικέλλης ό.π.
[13]. Καρατζάνος 1984, ό.π.
[14]. Εφημ. Νεολόγος 10/3/1881.
[15]. Εφημ. Αυγή (Κωνσταντινούπολης) 14/1/1881
[16]. Κυριαζής 2016, ό.π.
[17].Εφημ. Νεολόγος 18/3/1881
[18].Εφημ. Νεολόγος 22/5/1881
[19]. Από την αγόρευση του συνηγόρου των ψαράδων, εφημ. Νεολόγος 10/3/1881
[20]. Εφημ. Νεολόγος 18/3/1881
[21[. Εφημ. Νεολόγος 10/3/1881