ΜΗ ΧΑΣΕΤΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ
Παναγιώτης Αδαμόπουλος
Η Λέσβος είναι ένα νησί με πλούσια μουσική παράδοση, η οποία έχει διαμορφωθεί από την ιστορική της θέση στο Ανατολικό Αιγαίο και την εγγύτητά της με τη Μικρά Ασία. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μουσικά όργανα που έχουν κυριαρχήσει στη μουσική του νησιού είναι το ούτι. Το όργανο αυτό, με τη βαθιά, εκφραστική του χροιά και τη μεγάλη του ευελιξία, αποτελεί βασικό στοιχείο της τοπικής μουσικής ταυτότητας της Λέσβου.
Το Ούτι: Χαρακτηριστικά και Ιστορία
Το ούτι είναι ένα έγχορδο μουσικό όργανο με αραβική προέλευση, το οποίο πέρασε στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο μέσω των Οθωμανών και των εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ των λαών της περιοχής.
TO OYTI
Στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στη Λέσβο, το ούτι έγινε αναπόσπαστο μέρος της μουσικής ζωής, ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν τα καφέ-αμάν και οι μικρασιατικές επιρροές έδωσαν νέα πνοή στην παραδοσιακή μουσική του νησιού.[…]
Το Ούτι: Χαρακτηριστικά και Ιστορία
Το ούτι είναι ένα έγχορδο μουσικό όργανο με αραβική προέλευση, το οποίο πέρασε στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο μέσω των Οθωμανών και των εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ των λαών της περιοχής. Οι πρώτες αναφορές σε ένα όργανο παρόμοιο με το ούτι χρονολογούνται από την αρχαιότητα. Πιο συγκεκριμένα στη Μεσοποταμία, περίπου πριν από 4.000 χρόνια.
Με την επικράτηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και του Ισλάμ, το ούτι διαδόθηκε στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Στην Ισπανία, κατά τη διάρκεια της μουσουλμανικής κυριαρχίας, το ούτι εξελίχθηκε σε λαούτο, καθιστώντας το ένα από τα πρώιμα στάδια της σύγχρονης κιθάρας. Κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης, το ούτι επανήλθε στο προσκήνιο, επιδρώντας στην εξέλιξη της δυτικής μουσικής.
Το ούτι έχει ένα σκάφος με μοναδικό σχήμα που μοιάζει με την μυρμηγκιά. Διακρίνεται για το αχλαδόσχημο σκάφος του, το κοντό και άταστο μπράτσο του, καθώς και τις έξι χορδές του (που συνήθως κουρδίζονται σε ζευγάρια). Η απουσία τάστων του επιτρέπει να παράγει μικροδιαστήματα, κάτι που είναι απαραίτητο για την εκτέλεση των μακάμ, δηλαδή των μουσικών δρόμων που χαρακτηρίζουν τη μικρασιατική και ανατολική μουσική παράδοση.
Στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στη Λέσβο, το ούτι έγινε αναπόσπαστο μέρος της μουσικής ζωής, ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν τα καφέ-αμάν και οι μικρασιατικές επιρροές έδωσαν νέα πνοή στην παραδοσιακή μουσική του νησιού.
Οι Επιρροές της Μικράς Ασίας στη Μουσική της Λέσβου
Η μουσική της Λέσβου έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τη μουσική παράδοση της Μικράς Ασίας, και ειδικά της Σμύρνης. Το ούτι κατέχει κεντρική θέση στα μικρασιάτικα τραγούδια, τα οποία αγαπήθηκαν ιδιαίτερα στο νησί λόγω της στενής σχέσης που είχε με τα παράλια της Τουρκίας.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Λέσβο, μεταφέροντας μαζί του τις μουσικές του παραδόσεις. Οι πρόσφυγες αυτοί έφεραν νέες μουσικές φόρμες, νέα όργανα και ένα διαφορετικό τρόπο παιξίματος, επηρεάζοντας βαθιά τη μουσική σκηνή του νησιού. Το ούτι έγινε το κατεξοχήν συνοδευτικό όργανο του βιολιού και του σαντουριού σε πολλά μουσικά σύνολα.
Από την περίοδο αυτή και μετά, η μουσική της Λέσβου χαρακτηρίζεται από μια μοναδική σύνθεση στοιχείων του νησιωτικού ρεπερτορίου, του σμυρναίικου ύφους και του ρεμπέτικου. Στα λαϊκά γλέντια και τα πανηγύρια, το ούτι έγινε σύμβολο της λεσβιακής μουσικής ταυτότητας, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην τοπική διασκέδαση.
Το Ούτι στις Παραδοσιακές Ορχήστρες της Λέσβου
Το ούτι, βέβαια, δεν χρησιμοποιείται μόνο σε συγκεκριμένα τραγούδια, αλλά αποτελεί κεντρικό στοιχείο των παραδοσιακών μουσικών συνόλων του νησιού. Σε πανηγύρια και μουσικές συναντήσεις, το όργανο αυτό συνοδεύει το βιολί, το σαντούρι και το κλαρίνο, δημιουργώντας τον χαρακτηριστικό ήχο της λεσβιακής μουσικής παράδοσης.
Ακολουθούν ορισμένα χαρακτηριστικά τραγούδια της Λέσβου όπου το ούτι έχει πρωταγωνιστικό ρόλο:
1. “Από ξένο τόπο κι απ’ αλαργινό”
Ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά τραγούδια της Λέσβου, το οποίο έχει ερμηνευθεί από διάφορους καλλιτέχνες. Το ούτι συχνά συνοδεύει το βιολί και το σαντούρι, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη, ανατολίτικη ατμόσφαιρα.
2. “Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς”
Ένα παλιό παραδοσιακό τραγούδι που έχει ρίζες στη λεσβιακή μουσική παράδοση. Συχνά εκτελείται με ούτι, δίνοντας έναν θλιμμένο, νοσταλγικό τόνο στη μελωδία του.
3. “Στης Μυτιλήνης το στενό”
Ένα νησιώτικο τραγούδι με εμφανείς επιρροές από τα σμυρναίικα, όπου το ούτι παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, συνοδεύοντας τη μελωδία με χαρακτηριστικά ταξίμια.
4. “Στο ‘πα και στο ξαναλέω”
Αν και γνωστό και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, στη Λέσβο το τραγούδι αυτό ερμηνεύεται συχνά με ούτι, προσδίδοντας μια ανατολίτικη απόχρωση στην εκτέλεση.
5. “Μάνα μου τα λουλούδια μου”
Παραδοσιακό τραγούδι της Λέσβου που έχει διασωθεί μέσα από λαϊκές εκτελέσεις και όπου το ούτι αποτελεί βασικό συνοδευτικό όργανο.
6. “Τζιβαέρι”
Αν και είναι γνωστό γενικότερα στο Αιγαίο, στη Λέσβο αποδίδεται με ιδιαίτερο τρόπο, με το ούτι να παίζει χαρακτηριστικά ταξίμια πριν από την είσοδο του τραγουδιού.
7. “Η Αγιά Σοφιά”
Ένα από τα πιο συγκινητικά παραδοσιακά τραγούδια της Μυτιλήνης, το οποίο συχνά εκτελείται με τη συνοδεία ούτι, δίνοντας έναν ιδιαίτερο συναισθηματικό τόνο.
… και πολλά άλλα…
Παρατείθεται playlist με παραδοσιακά τραγούδια του νησιού
Χωριά της Λέσβου με Ιδιαίτερη Παράδοση στο Ούτι
Σε ορισμένα χωριά της Λέσβου, το ούτι έχει ιδιαίτερη σημασία και αποτελεί κομμάτι της μουσικής καθημερινότητας. Ανάμεσα στις περιοχές με τη μεγαλύτερη παράδοση ξεχωρίζουν:
- Αγιάσος: Το πανέμορφο ορεινό χωριό της Αγιάσου φημίζεται για τη μουσική του παράδοση. Εκεί, το ούτι είναι από τα βασικά όργανα που συνοδεύουν τοπικούς μουσικούς σε πανηγύρια και εκδηλώσεις. Το ιδιαίτερο ύφος των Αγιασώτικων μελωδιών συνδυάζει τη ντόπια παράδοση με τις μικρασιατικές επιρροές.
- Πλωμάρι: Το Πλωμάρι, είχε και συνεχίζει να έχει μια σημαντική μουσική σκηνή. Το ούτι ακούγεται συχνά στις ταβέρνες και τις μουσικές βραδιές, όπου παραδοσιακές ορχήστρες διατηρούν ζωντανή τη μουσική παράδοση του τόπου.
- Καλλονή: Στην Καλλονή, μια από τις μεγαλύτερες κωμοπόλεις του νησιού, το ούτι αποτελεί μέρος των λαϊκών γλεντιών και των πανηγυριών. Εκεί, το όργανο αυτό συνοδεύει δημοτικά και παραδοσιακά τραγούδια, παίζοντας κεντρικό ρόλο στις μουσικές εκδηλώσεις.
- Μανταμάδος: Το χωριό του Μανταμάδου, γνωστό για την πλούσια πολιτιστική του δραστηριότητα, είχε και έχει ισχυρή μουσική παράδοση, όπου το ούτι διατηρεί τη θέση του ανάμεσα στα βασικά μουσικά όργανα.
- Μεσότοπος: Στο Μεσότοπο παίζονταν το βιολί, το σαντούρι, το ούτι, το λαούτο, το μαντολίνο, η κιθάρα, ο ταμπουράς, το κλαρίνο, το τρομπόνι, η τρομπέτα, η γκάιντα, ο ζουρνάς, το φύλλο, το ακορντεόν, η ντ’μπάνα, το τουμπελέκι, το ντέφι και ο ντενεκές. Όλα αυτά τα όργανα παίζονταν στις καθημερινές διασκεδάσεις των Μεσοτοπιτών μεμονωμένα ή σε ελεύθερο συνδυασμό. Στις επίσημες διασκεδάσεις όπως πανηγύρια και γάμοι μια πλήρης κομπανία συνήθως αποτελείτο από βιολί , σαντούρι,κλαρίνο,τρομπόνι, ακορντεόν και ντ’μπάνα.
Τη δεκαετία του 1960 προστέθηκε το μπουζούκι και σιγά σιγά και το αρμόνιο περιορίζοντας αρχικά και αντικαθιστώντας στη συνέχεια τα ποαλαιότερα όργανα.
Το Ούτι στη Σύγχρονη Μουσική της Λέσβου
Σήμερα, το ούτι εξακολουθεί να έχει μια ξεχωριστή θέση στη μουσική της Λέσβου. Αν και οι νεότερες γενιές έχουν υιοθετήσει και άλλα μουσικά είδη και ακόμα και σε ορχήστρες παραδοσιακής μουσικής, έχει αντικατασταθεί από την κιθάρα, το όργανο διατηρείται ζωντανό στη λεσβιακή μουσική σκηνή, κυρίως σε παραδοσιακά συγκροτήματα που ερμηνεύουν ρεμπέτικα, σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια του Αιγαίου. Πολλοί ντόπιοι μουσικοί συνεχίζουν την παράδοση, διατηρώντας τον ιδιαίτερο ήχο του οργάνου.
Διάφοροι δεξιοτέχνες του ούτι έχουν αναδειχθεί από τη Λέσβο, συμβάλλοντας στη διάδοση του οργάνου πέρα από τα όρια του νησιού. Οι μουσικές σκηνές της Μυτιλήνης και των άλλων μεγάλων χωριών φιλοξενούν συχνά συναυλίες και παραστάσεις, όπου το ούτι παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο.